Får hovudverk av datomerkinga på matvarer

Henriette Harbitz har utfordringar med synet. Ho får i verste fall hovudverk av å lese utydeleg datomerking på matvarer.

– Dette er ein av verstingane. Dei har merka på buen i plastlokket, seier ho om leverposteipakken.

Ho er ikkje åleine om å slite med det, viser ei fersk undersøking.

– Tenk korleis det er for dei som er heilt blinde eller ser endå dårlegare enn meg.

Klarar du å lese av datomerkinga på desse varene?

Foto: Oda Flaten Lødemel

Lita skrift og mange tal.

Her er datomerkinga plassert på det gjennomsiktige plastlokket på rekesalaten.

På kalkunskinkepakken har produsentane sett datoen på sida av plastemballasjen.

Her er datoen skriven med svart skrift på lakseraud bakgrunn.

På denne kjøtdeigpakken er datomerkinga trykt på raud bakgrunn. Klarar du å lese det som står her?

På kyllingfileten er datoen trykt rett på plasten.

• Svaksynte Tina har opplevd å bli avhengig av medstudentar fordi høgskulen er for dårleg på å legge til rette for ho.

Mange slit

Ei undersøking viser at nordmenn generelt synest det er vanskeleg å finne og lese av datomerkinga på matvarer.

Nesten halvparten av dei som svarte, seier dei har kasta mat i løpet av det siste året, fordi det har vore umogleg eller vanskeleg å finne datomerkinga.

Altfor høge tal, meiner Blindeforbundet.

– Når folk utan synsnedsetting slit med å finne den, seier det seg sjølv at det er ekstra utfordrande for dei med nedsett syn, seier Martin Malkenes i Blindeforbundet i Sogn og Fjordane.

For han er løysinga openberr. Merkinga må bli betre: Tjukkare fontar, større tal og betre fargekontrastar.

– Det kan vel ikkje vere vanskeleg å få datoen plassert i ei ramme med same storleik som til dømes strekkoden?, spør han.

• Kenyanske Paula fekk sjokk då ho såg kor mykje mat nordmenn kastar.

Få designkrav til utforminga

Det er tre departement som har ansvar for matinformasjonsforskrifta. Helse- og omsorgsdepartementet, Landbruks- og matdepartementet, Nærings- og fiskeridepartementet.

Blindeforbundet ønsker seg klarar retningslinjer frå dei på korleis datomerkinga skal vere.

Mellom anna vil dei ha eit universelt symbol for datomerking, større skrift og vil at den skal stå på ein fast plass.

– Vi ønsker oss datomerking i svart skrift på kvit bakgrunn. Då kan folk flest, svaksynte og dei som er blinde, lese det, seier leiar i Blindeforbundet, Terje Andre Olsen.

– Kvifor har det ikkje skjedd før?

– No har sikkert produsentane andre omsyn å ta med tanke på emballasjen, men eg trur at det må kome endringar i regelverket.

Alle ferdigpakka matvarer skal merkast med bruksdato.

Det er to måtar å gjere det på: «Siste forbruksdag» og «Best før».

Minste skriftstorleik skal vere 1,3 millimeter på obligatoriske opplysingar. På mindre emballasjar skal storleiken vere minst 0,9 millimeter.

– Det er såpass smått at det er vanskeleg å sjå, sjølv med godt syn, seier Olsen.

Elles er det ingen andre krav til font, farge eller kor merkinga skal vere plassert.

– Dei verste konsekvensane er at folk kastar mat som er god, seier Olsen.

• Matsvinn er eit stort problem i fleire land i verda, også i Noreg. I fjor kasta vi til dømes 200 brød i minuttet.

Suksess med «ofte god etter»

I 2017 starta Q-meieriene å merke mjølka si med «best før, men ikkje dårleg etter».

Seinare tok dei i bruk større fontar, etter at Blindeforbundet tok problemet opp med dei.

I fjor starta dei med datomerking på begge sider av toppen på mjølkekartongane, etter innspel frå kundar og butikkar.

For å få det til, måtte meieriet endre heile maskina som trykker datomerkinga.

– Det var mykje testing for å få det til slik at det skulle vere leseleg, seier merkevareansvarleg Pål Rasmussen.

Etter kvart har «best før, ofte god etter» og «ikkje dårleg etter», og plasseringa på toppen, blitt standard på dei fleste mjølkekartongar.

Det har vore ein suksess.

Talet på husstandar som ikkje tømmer ut utgått mjølk i vasken har dobla seg sidan 2017, viser ei undersøking frå Opplysningskontoret for mjølk og meieriprodukt.

Slik såg merkinga ut før Q-meieriene starta med «ikkje dårleg etter».

Slik såg det ut då merkinga «ikkje dårleg etter» kom på plass.

Her med større skrift på toppen av kartongen.

Og slik ser mjølka ut etter at produsenten starta å markere begge sider av «mønet» på kartongen med dato.

– Det er gledeleg å høyre at eit par ekstra ord på kartongen faktisk hjelper, seier Mette Nygård Havre, som stod bak initiativet til «ikkje dårleg etter».

No håpar Nygård Havre at fleire matprodusentar blir betre på datomerking.

– Den er så viktig, og i alle fall om vi skal klare å unngå meir matsvinn.

Kva skjer med regelverket?

NRK har vore i kontakt med dei tre departementa som er ansvarlege for matinformasjonsforskrifta.

Vi ville vite i kva grad ein kan endre reglane for datomerking i tråd med ønska frå Blindeforbundet.

Etter å ha blitt sendt til fem ulike departement, svarar Helse- og omsorgsdepartementet følgande:

Dette svarar dei...

Landbruks- og matdepartementet som vi først retta førespurnad til, sende oss vidare til Helse- og omsorgsdepartementet, som sende oss vidare til Kultur- og likestillingsdepartementet, som sende oss vidare til Barne- og familiedepartementet, som deretter trudde det var Nærings- og fiskeridepartementet som skulle svare ut.

– Veldig synd

Leverpostei er ei av varene Henriette Harbitz slit mest med å sjå datoen på.

– Det er veldig synd å høyre at datomerkinga vår er vanskeleg å lese, seier kommunikasjonssjef i Mills, Kjersti Johannessen.

– Kvifor har de plassert den på delen av plastlokket som er bua, og ikkje på den gule bakgrunnen, til dømes?

– Fleire høve gjeld når vi vel plassering og storleik. Mellom anna skal det vere enkelt for den butikktilsette å sjå datostempelet, derfor må det plasserast slik at det er mogleg å sjå i butikkhylla, svarar Johannessen.

Mills kjem til å ta direkte kontakt med Blindeforbundet for å få deira innspel.

– Vi tek med oss tilbakemeldingane og ser på korleis vi kan betre merkinga, seier ho.

Dette svarar nokre av dei andre matprodusentane:

NTB

Lerøy Sjømat

– Vi har notert oss denne tilbakemeldinga og vil ta den med oss inn i vårt framtidige arbeid med merking av produkt, seier Anne Hilde Midttveit, leiar for kvalitet og samfunnsansvar i Lerøy Seafood Group ASA.

NTB

Nortura

– Det er leit å høyre at det blir kasta så mykje mat. Nortura følgjer gjeldande reglar for merking av datostempling, men som undersøkinga til blindeforbundet viser, er dette framleis ikkje godt nok for alle. Det er supert at det blir fokusert på dette så vi får ein tydlegare vegleiar på korleis trykket skal sjå ut i storleik, farge, kontrast og så vidare, svarar Thomas Sissener Bonafede i Nortura.

Orkla ASA

Orkla Foods

– Over fleire år har vi hatt ein god dialog med Blindeforbundet, som vi har hatt stor nytte av i utviklinga av emballasjen vår. Etter tilbakemelding frå dei har vi fokusert på å gjere tekst lettare å lese ved mellom anna å auke skriftstorleik og kontrast, og ikkje minst sikre god lesbarheit av datomerkinga, seier kommunikasjonssjef Kristoffer Barbøl Vikebak.

NTB scanpix

Coop

– Dette er ikkje ei utbreidd problemstilling så vidt oss bekjent, derfor er dette veldig nyttige tilbakemeldingar for oss. Datomerking blir printa på produkta når dei passerar gjennom pakkelinja i store kvanta hos produsentane, så dette kjem an på maskinvara til kvar enkelt. Basert på tilbakemeldingane vil vi følge opp dette, svarar kommunikasjonsdirektør Harald Kristiansen i Coop.