Lothepus si nye «stavkyrkje» testar grensene for det heilage

6 hours ago 2

«Lothepus-kyrkja» i Odda har blitt ein turistmagnet, men blant dei som vaktar grensene for kulturminne og kyrkjerommet går debatten om snik-stavifisering høgt.

– Når kyrkjeforma blir gjord til eit reint kommersielt verkemiddel, blir både den religiøse og kulturhistoriske integriteten svekt, seier Henrik Erhard Hermansen, som er generalsekretær i Noregs Kristne Råd.

Han viser til at stavkyrkjene står i ein kultur- og kyrkjehistorisk særstilling.

– Ikkje berre som arkitektoniske perler, men som vitnesbyrd om trua i norsk historie.

– Tar på ein frakk som er for stor

Fortidsminneforeningen kallar det ein «tilsniking» når bygget blir marknadsført som ei «stavkyrkje».

– Når dei kallar denne kafeen for ei stavkyrkje, tar dei på seg ein frakk som er for stor, seier Ola H. Fjeldheim, som er leiar i foreininga.

– Ikkje er det ei kyrkje, og ikkje er den ein skikkeleg stavbygd konstruksjon, hevdar han.

– Stavkyrkjene blei bygde med ein kvalitet som gjer at dei kan stå i fleire hundreår. Om dette bygget står i 100 år, er vi heldige.

Innsiden av stavkyrkja til Lothepus. Der er det restaurant.

– Heile konseptet er merkeleg

Da kulturminister Lubna Jaffery inspiserte bygningen i mai, var ho nøye med å unngå «s-ordet».

Til gjengjeld er turistattraksjonen konsekvent omtalt som «stavkyrkje» i reguleringsplanen til kommunen – trass innvendingar frå Statsforvaltaren og fylkeskommunen om at stavkyrkje er ei beskytta nemning og reservert for ekte mellomalderbygningar.

– Eg forstår at statsråden ikkje ville ta ordet stavkyrkje i munnen. Heile konseptet er merkeleg, seier Kjersti Toppe (Sp), som var kyrkjeminister så seint som i januar.

I tillegg til den kulturhistoriske «tilsnikinga» er det fleire som spør om «camping-kyrkja» bryt med prinsippet om at børs og katedral bør vere skild.

– Fleire lokale kyrkjer har aktivitetar som inkluder kjøp og sal, alt frå loppemarknad og basarar, til kyrkjemiddagar. Men der er dette sekundært. Det primære er og skal vere trusutøvinga, seier Henrik Hermansen i Noregs Kristne Råd.

//commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=94625

– Fleire kan sjå kva som er ei kyrkje

– Dette er ikkje ei kyrkje slik vi definerer det, seier Jan Rune Fagermoen, som er assisterande direktør i Kyrkjerådet.

Han meiner derfor at bygget plasserer seg trygt i børs-kategorien, og at det heilage rommet er like intakt:

– Så dette tar eg med låge skuldrer. Om noko, gjer dette at fleire kan få auga opp for kva som gjer ei kyrkje og kva som berre er utvendig form.

Han viser til at ei rekke kyrkjebygg på kontinentet er gjort om til butikkar, hotell og skatehallar – heilt utan dramatikk.

Da er det vanskelegare å sjonglere børs og katedral i bygga som både er kyrkjer og turistattraksjonar:

– Der må vi vere forsiktige. Det er ei spenning vi står i saman med kommunane som krev inngangspengar.

Kulturminister Lubna Jaffery (Ap) på besøk i Odda og hos Lothepus i stavkyrkja.

– Dei fleste forstår kva som er kva

Det er i dag ingen hinder i lovverket mot å bygge hus som etterliknar kyrkjer, og det er reist fleire stavkyrkje-inspirerte bygg dei seinaste åra.

– Sjølv om det finst stavkyrkjekopiar, så trur vi at dei fleste besøkande forstår kva som er ei stavkyrkje frå mellomalderen og kva som ikkje er det. Spesielt når det er campingresepsjon i bygningen, seier fungerande riksantikvar Bård Langvandslien.

Han legg til at det er viktig at kopiane ikkje fell for freistinga til å marknadsføre seg som ei av dei 28 originale stavkyrkjene.

– Dette er kulturminne som har eit sterkt vern, og som i eitt tilfelle er skrive inn på UNESCO-lista over verdskulturarven.

Ordførar: – «Vinn-vinn» for alle

Ordførar i vertskommunen Ullensvang, Roald Aga Haug, avviser kritikken og kallar den nye stavkyrkja (som han kallar ho) ein «vinn-vinn situasjon for alle».

– Kyrkjebygget er utsmykka av dei fremste fagfolka i landet, og kvaliteten på arbeidet, materialane og den visuelle utsjånaden er førsteklasses, seier han.

– Dette er unikt og vil skape større interesse for dei bevarte kyrkjene.

Marit Brandt Lågøyr, viseadministrerande direktør i KA
Dette er verken eit vigsla bygg eller eit kulturminne. Med unntak av forma har dette bygget ingenting til felles med bygg som vi elles kallar kyrkje. Eg reknar derfor heller ikkje med at vi får nokon søknad frå Lothepus om medlemskap i Hovedorganisasjonen KA, som er medlemsorganisasjon for kyrkjeeigarane i landet.
Tor B Jørgensen, biskop emeritus
«Stavkyrkja» i Odda er bygd som eit kyrkjeskal for å tiltrekke merksemd og tene på aktiviteten. Men det er inga stavkyrkje. I England er mange kyrkjer gjort om til restaurantar. Det er litt rart å nyte ein betre middag der, men nå er eg overtydd om at det er ein god ting: Folk blir minna om ein tradisjon – og det kan opne for gode samtalar.
Hallgeir Elstad, professor i norsk kyrkjehistorie
Dette er ikkje ei kyrkje, og bør heller ikkje kallast ei kyrkje. Det er ei oppfordring som går både til kommunen og Lothepus. Når det er sagt, så har eg tillit til at turistane skjønner forskjellen, og at dei ikkje søker til bygget på feil premissar. I beste fall kan det skape bevisstheit for bruken av gamle kyrkjebygg som er avvigsla.
Vebjørn Selbekk, sjefredaktør i Dagen
Eg helsar stavkyrkjeprosjektet i Odda hjarteleg velkommen. Det er bra med tiltak som gir auka merksemd rundt norsk kultur- og kyrkjearv. Og at ein driftig heidersmann som Lothepus i tillegg kan tene pengar på ideen, ser eg berre positivt på.
Roald Aga Haug, ordførar i Ullensvang kommune
Lothepus har bygd Noregs mest spennande campingplass. Med hyttar, langhus og til og med ei stavkyrkje bygt etter TEK-17-standard. Den er unik og vil skapa større interesse for dei 28 bevarte kyrkjene. Såleis er dette ein vinn-vinn situasjon for alle. Det såg jo også både fylkeskommune og statsforvaltar når dei blei kjende med prosjektet.
Bjørn Are Davidsen, tankesmia Skaperkraft
Stavkyrkjene er eit stykke på veg inspirerte av førkristen byggeskikk, ornamenteringar, og dei tidlege basilikaene var dels gjenbruk av offentlege romerske bygg og dels nybygg i same stil. Samanfatta: Sjølv om det er forståeleg at dette kan opplevast som uærbødig eller kynisk utnytting av nostalgi og norsk kultur, er det også i praksis ei hyllest til den kristne kulturarven vår.
Kjersti Toppe (Sp), tidlegare kyrkjeminister
Eg forstår at Lubna Jaffery ikkje ville ta ordet stavkyrkje i munnen sin da ho inspiserte bygget. Heile konseptet er merkeleg, og eg ser det problematiske også frå religiøst hald.
Henrik Erhard Hermansen, generalsekretær i Noregs Kristne Råd
Ordet «kyrkje» betyr «Huset til herren». Det inneber ikkje berre ei arkitektonisk form, men ein heilag funksjon. Når denne koplinga manglar, er det grunn til å sette spørsmålsteikn ved om nemninga «kyrkje» er passande. Kanskje er det på tide med tydelegare reguleringar for korleis slike nemningar blir brukte – særleg i turistmarknadsføring.
Eva Moberg, seksjon for kulturarv hos Vestland fylkeskommune
Bygget er eit nybygg der det har henta inspirasjon frå stavkyrkjene. Konstruksjonen er ikkje som i dei opphavlege stavkyrkjene med stavkonstruksjon, men eit bygg som etterliknar utsjånaden utvendig. Kanskje kan nybygget bidra til å vekke interesse for stavkyrkjene våre og gjere folk nysgjerrige på å besøke ein eller fleire av dei flotte attverande 28 stavkyrkjene vi har i landet.
Oddbjørn Sørmoen, mag.art. kunsthistorie
Dette er openbert inga kyrkje, sidan bygget verken er vigsla eller har, eller er meint å skulle ha, kyrkjelege funksjonar. Forma er likevel tydeleg inspirert av dei tradisjonelle stavkyrkjene. Kva ein vel å kalle bygget, enten det er i kommuneplan, på folkemunne eller av eigar, forandrar naturlegvis ikkje dei faglege definisjonane.