Første fagboka i Noreg skrive av fagfolk og personar med utviklingshemming

Denne artikkelen er produsert og finansiert av Nord universitet - les mer.

Rakel (24) er medforfattar i Noregs første fagbok som er skriven av forskarar saman med personar med utviklingshemming. No kan ho vinne Helseprisen 2025.

Rakel Berg har sjølv erfaringar med mange ulike barrierar i kvardagen. No er ho ein av dei i alt 14 forfattarane som er nominert til Helseprisen 2025 for den unike fagboka «Å slippe til». (Foto: Bjørnar Leknes)

Då Rakel Berg fekk spørsmål om ho ville vere med i eit bokprosjekt om barrierar i kvardagen for personar med utviklingshemming, svara ho ja med ein gong.

– Det høyrdest veldig spennande ut. Og eg har kosa meg heile vegen, seier ho.

Rakel bur i Stjørdal, er glad i handarbeid og har mange års erfaring som brukar av omsorgstenester.

Det er slike erfaringar fagboka «Å slippe til» handlar om. Og no er prosjektet éin av tre finalistar til Helseprisen 2025 i Stiftelsen DAM.

Artikkelen held fram nedanfor videoen.

Ein heilt ny måte å lage fagbok på

Forskar Stine Marlen Henriksen ved Nord universitet blei i 2022 spurt om å vere med på eit stort og nyskapande prosjekt: Ei fagbok som skulle skrivast av forskarar saman med personar med utviklingshemming.

– Det er det største prosjektet eg har vore med på. Og det mest meiningsfulle, seier ho.

Forskar Stine Marlen Henriksen og Rakel Berg har vorte særs godt kjent gjennom fagbok-prosjektet, som dei no kan vinne pris for. (Foto: Bjørnar Leknes)

Då Stine fekk beskjed om å finne sin eigen medforfattar, fall valet på Rakel. Dei to hadde aldri møtt kvarandre før.

– Vi fann fort ut at vi hadde mykje til felles, seier Rakel.

– Og vi blei venner, legg Stine til.

Samarbeidet gjekk likevel ikkje knirkefritt i starten. Det var mange møte, mykje nytt, og for Rakel blei det tungt å henge med i rytmen.

– Eg avlyste mange møte. Eg er ikkje vant til sånt, seier Rakel.

– Det er det største prosjektet eg har vore med på. Og det mest meiningsfulle, seier forskar Stine Marlen Henriksen. (Foto: Bjørnar Leknes)

Stine innrømmer at ho blei stressa.

– Eg kjem frå ei verd der møte er ein del av dagen. Eg blei redd for at det ikkje skulle bli eit ekte inkluderingsprosjekt. Men så fann vi ut av det.

Løysinga vart faste møte på dagane Rakel hadde fri. Det gjorde heile forskjellen.

– Rakel hoppar inn i alt. Ho tek sjansar, også når det er skummelt. Det er beundringsverdig, seier Stine.

Barrierar som få snakkar om

Rakel og Stine skreiv det første kapittelet i boka. Det handlar om heimen – ein stad som skal vere trygg, personleg og full av sjølvbestemming.

Slik er det ikkje alltid.

– Eg bur i kommunal bustad. Eg vil gjerne måle og gjere det meir til min eigen heim, men eg veit ikkje kven eg skal spørje. Alt er kvitt, seier Rakel.

Boka er illustrert og er tilgjengeleg i to versjonar, ein langlest og ein kortlest versjon. (Foto: Bjørnar Leknes)

Erfaringane – og den forskinga dei fann – viste det same: At heimen kan vere full av skjulte hinder. 

Val som andre tek for gitt, som besøk av kjærasten, spontanitet eller retten til å bestemme over sin eigen bustad, blir plutseleg noko som må bli bestemt av andre.

Nokre får ikkje ha kjærasten på besøk utan at tilsette sjekkar

– Vi fann forsking som viste at personar med utviklingshemming ofte har mindre privatliv. Nokre får ikkje ha kjærasten på besøk utan at tilsette sjekkar, eller dei må ha løyve for overnatting, seier Stine.

– Det blir jo heilt håplaust. Ein kan ikkje vere like spontan som andre, seier Rakel.

Prosjektet lyfter fram slike kvardagsopplevingar – og gjev dei ei tydeleg stemme.

– Alle som skal inn i nokon sin heim, bør lese denne boka

Boka Å slippe til er historisk. Seks av dei 14 forfattarane har sjølve utviklingshemming.

Fagboka finst både ei ein langlest versjon og i ein kortlest versjon. 

Ho er allereie pensum for studentane på vernepleiarutdanninga ved Nord universitet og andre utdanningsstader.

Fornøgde forfattarar samla i Oslo tidlegare i år. Bak frå venstre: Ingrid Krohn Aasgård, Alf Magne Gerhardsen, Anna Chalachanová, Eivind Bjerksetmyr, Hanne Line Wærness, Stine Marlen Henriksen, Aud Elisabet Witsø og Rakel Berg. Foran frå venstre: Iver Valved Korsvik, Jeanette Fjermestad, May Østby, Petter Bjørkmo, Thomas Owren. (Foto: Rune Hammerstad)

– Alle som skal inn i nokon sin heim, bør lese denne boka, seier Stine.

Rakel er stolt over å vere med.

– Eg veit at dette kan skape forandring. Eg håpar at folk får eit innblikk i korleis livet kan vere for oss, og at dei ser at ting kan løysast på andre måtar.

Nominert til Helseprisen 2025

At prosjektet no er finalist til Helseprisen 2025, betyr mykje.

– Det er heilt fantastisk. Det er ei anerkjenning av arbeidet og av det unike i prosjektet, seier Stine.

Rakel smiler breitt.

– Det er spesielt og spennande. Det er ikkje kvar dag ein blir nominert til ein pris.

Prisutdelinga finn stad i Oslo 4. desember, og både Rakel og Stine kjem til å være til stades. (Foto: Bjørnar Leknes)

Vinnaren blir kåra gjennom publikumsstemmer. 

Avstemminga opna 15. november og stengast 28. november. Prisutdelinga er 4. desember, og helseminister Jan Christian Vestre står for den høgtidelege overrekkinga.

Uansett utfall skal Rakel og Stine til Oslo denne dagen.

– Eg blir ikkje skuffa om vi ikkje vinn. Eg er så glad for at vi er nominert, seier Rakel.

– Vi er ein av tre finalistar som er vurdert og vald ut av ein fagjury. Det betyr at vi allereie har gått gjennom eit trongt nålauge, seier Stine.

Eit håp for dei som les

– Eg håpar lesarane får både innblikk og håp. Det går faktisk an å gjere noko med barrierane. Både tilsette, leiarar, politikarar og familiar kan bidra, seier Stine.

Rakel nikkar.

– Om folk kan hjelpe litt meir og sjå ting frå vårt perspektiv, blir kvardagen mykje lettare.

Stine Marlen Henriksen og Rakel Berg har skrive det første kapittelet i fagboka Å slippe til. Deira kapittel handlar om barrierar i heimen. (Foto: Bjørnar Leknes)

Kanskje er det nettopp derfor prosjektet betyr så mykje for Rakel, for Stine, for alle som har skrive, og for alle som ønskjer å delta fullt ut i livet.

No håpar dei at folk stemmer – slik at boka som opnar dører, også kan vinne prisen som opnar endå fleire.

Publikum avgjer: – Vi vil gjerne at mange stemmer på oss. Men eg blir ikkje skuffa om vi ikkje vinn. Eg er uansett kjempeglad for at vi er blitt nominerte, seier Rakel Berg. (Foto: Bjørnar Leknes)