Dei gamle mennene og havet

– Eg lét som at eg ikkje er redd. Men inst inne er eg livredd, seier Lars Lenth.

Det er blå himmel og blått hav utanfor den idylliske tettstaden Fedje, på vestkysten av landet vårt.

Forfattar, musikar og fiskar Lars Lenth (59) oppheld seg på ein båt saman med kompisen sin, komikar og programleiar Bård Tufte Johansen (56).

Forholda ligg til rette for at dei skal oppnå ein lenge bevart barndomsdraum: Å fange makrellstørje. Også kjent som blåfinna atlantisk tunfisk. Eller monstermakrell, som er ein meir treffande karakteristikk.

For makrellstørje – «verdas vakraste beist», skyt Lars inn – er ein av verdas raskaste og sterkaste fisk, og kan bli opptil 700 kg.

– Å fiske den med stong er noko av det villaste du kan gjere som sportsfiskar, forklarar dei.

Men denne dagen på Vestlandet, potensielt ein av dei mest minneverdige dagane i livet deira – gleda dei føler, blir erstatta med skrekk.

For har dei det som skal til viss dei faktisk skulle få ei makrellstørje på kroken?

– Det er ein del av deg som håpar på fisk. Og så er det ein annan del som håpar på at det ikkje blir. Fordi det blir eit helvete å dra han opp. Og dét har eg aldri opplevd før, seier Lars.

– Kvifor utsette dykk for noko slikt, da?

– Fordi det er draumen til alle fiskarar, svarer duoen.

Den mest ikoniske fiskearten

– Makrellstørja er kanskje den mest ikoniske fiskearten på den blå planeten vår, seier Leif Nøttestad, forskar i Havforskningsinstituttet (HI).

Det er det mange grunnar til. I tillegg til å vere verdas største tunfisk, er den også blant dei raskaste fiskane som finst, med ei svømmehastigheit på over 50 km/t. Den kan også legge bak seg ein distanse på utrulege 45 000 km i løpet av eit år, og dykke ned til 1200 meters djup.

Og sist men ikkje minst er tunfisken ein del av ein milliardindustri.

Fargen, konsistensen, smaken og kvaliteten er blant det som bidrar til den høge statusen og den store økonomiske betydninga i områda der den er mest utbreidd.

Men det fører også til at den er sårbar. Og kontroversiell.

Frå å vere eit vanleg syn langs heile norskekysten, forsvann den nemleg på 70-talet, primært på grunn av overfiske av både ungfisk og vaksne.

Historisk høgt nivå

Med diverse tiltak, som store kutt i internasjonale kvotar, auka minstemål, tøff innsats mot illegalt fiske og økt kontrollregime både til sjøs og til lands, i tillegg til ein betydeleg auka forskingsinnsats i den internasjonale konvensjonen for bevaring av atlantisk tunfisk (lCCAT) har bestanden tatt seg kraftig opp igjen.

– Resultata og fruktene av dette omfattande arbeidet, er at vi nå har ein makrellstørjebestand på historisk høgt nivå som er berekraftig utnytta og forvalta, fortel Nøttestad.

Så nå, for fyrste gang på nærare femti år, er det lov å fange dei igjen. Også på stong. Men det krev enorm innsats med førebuingar, utstyr og kunnskap.

– Å fiske makrellstørje er noko av det villaste du kan gjere fordi den har så store krefter og tar gjerne fleire 100 meter med snøre i fyrste utraset, seier Keno Ferter, også forskar i Havforskningsinstituttet.

For dei som ikkje er innvigde i fisking, kan det vere vanskeleg å fatte kor ekstremt risikabelt denne kampen mellom menneske og naturkrefter er.

Eitt feiltrinn – eit lite glipp i utstyret, eller at du står litt skeivt – kan føre til at du mistar ein finger, ein hand, eller bli slengt over rekka og ned i havet.

– Det er brutalt, og det skjer fort. Når du står der med adrenalinet pumpande og ein gigantisk fisk på kroken, er det ikkje rom for feil, seier Lars.

Det var eigentleg langt frå sikkert at Bård og Lars ville begi seg ut på dette fiskeprosjekt. Risikoen for å feile var stor. Og sist gong enda det i ein gedigen nedtur.

Ein fiasko

Det er nemleg ikkje fyrste gong at duoen er på fisketur saman. Sidan 90-talet har dei reist rundt omkring og laga underhaldningsprogram om fisking.

For to år sidan reiste duoen til Sørøya, ei øy utanfor Finnmark. Målet var å fange ei diger kveite på stong. Det skulle dokumenterast gjennom serien «Jakten på Monsterkveita».

Men det som skulle bli eit seks vekers eventyr vart heller til eit like langt mareritt. Kveita kom på kroken, men den glapp.

– Det gjekk ikkje så bra, seier Bård med brydd mine når vi møter dei to på den passande kaféen Månefisken i Oslo.

– Det å lage fiskeserie og ikkje få fisk ... Vi hadde jo ei kjensle av at vi ikkje hadde fått til noko som helst da vi kom tilbake frå Sørøya. Ein skikkeleg fiasko, legg programleiaren til.

Skuffelsen og den komande påkjenninga var tung å bere, spesielt for Bård.

– Eg trur ikkje eg har sett han så langt nede før. Han hadde kanskje ikkje mista fiskegleda heilt, men han var jo fullstendig desillusjonert, forklarar Lars.

Masterplan

Bård var ikkje interessert i å fiske meir. Og ville i alle fall ikkje kaste seg ut i eit nytt TV-opplegg.

– Kvifor gjere noko som er enda vanskelegare? Der eg må jobbe enda hardare, og kanskje bli enda meir misnøgd? reflekterer Bård.

Lars måtte klekke ut ein plan.

– For meg dreia det seg mykje om korleis eg skulle gjere dette smart, for å overtale han, avslører kompisen.

Etter ein fuktig kveld saman klarer han å lokke med Bård til ein langhelg i Biarritz i Frankrike for å jakte på nokre «små» makrellstørjer på 20 kg.

– Del éin av planen min går veldig bra. Vi hadde utruleg flaks. Eg visste at det å få ein 20 kg makrellstørje på fluge, at det ville ... det er jo kanskje den største fisken vi har fått nokosinne? seier Lars engasjert.

– Ja, det er det, svarer Bård.

Stordomstid

Gnisten vart tent på nytt. Inspirert av forfattarlegenda Ernest Hemingway, leigar Lars eit gammalt fyr på Fedje som dei kan bu i. Ein stad som ein gong hadde eit levande liv med fiske.

På 50- og 60-talet var fisking av makrellstørje ei svær greie langs kysten i Noreg.

– Det finst gamle fiskemottak som igjen har blitt kafé som igjen har blitt nedlagt. Det er mykje bygningsmasse som står igjen etter stordomstida. Det er nesten litt vemod å sjå. Men ein perfekt plass for å få motivasjon, fortel Lars.

Bård blir overtydd.

Det er berre éi hake.

For å kunne fiske makrellstørje i Noreg må du søke og få godkjent lisens. Ville dei klare å kome forbi det strenge reglementet?

– Alle lyg

– Eg var jo kjempenervøs, ikkje sant. For du må dokumentere at du har fiska store fiskar tidlegare. Folk vi snakka med sa at alle lyg. Viss du har fiska ein fisk på 20 kg så seier du at den vog 60 kg. Så eg drog på litt, fortel Lars og humrar.

– Eg var veldig i tvil. Eg følte at prosjektet kunne ha stranda ved at vi ikkje fekk lisens. Vi kunne jo ikkje gje faen i det, legg han til, litt alvorlegare i stemma.

Kort fortalt, så må alle som vil fiske makrellstørje sende ein søknad til Fiskeridirektoratet om våren. Det er strenge krav til både utstyr og erfaring.

I Noreg per nå er det berre lov å lande ei til to makrellstørjer til matauk, og det er forbode å omsetje eller ta noko som helst betaling for fisken.

– Det handlar om respekt for dyret, fortel Lars.

Heldigvis fekk dei lisens. Men han har tenkt mykje på kva dei utsett makrellstørja for.

Etisk dilemma

– Folk reagerer fordi vi fiskar ein art som var utryddingstrua for 15 år sidan, sjølv om det nå finst mykje av den. Men det etiske og moralske i det, det har eg måtta gå nokre rundar med sjølv, innrømmer Lars.

– Eg har følt på det, spesielt jo eldre eg blir, at det vi driv med er jo å plage levande vesen. Og det er jo ekstra sterkt når det er så svært.

Når ein skal fange makrellstørje må ein vere effektiv, og godt førebudd. Om utstyret ikkje er rigga 100 % mistar ein fisken, og brukar du for lang tid på å få den om bord i båten kan kjøttet koke i stykke av anstrenginga.

– Går det over ein time er det stor sjanse for at den døyr, forklarar Bård.

Mange faktorar ville avgjere om dei lukkast eller ikkje. Det gjorde Bård ekstra stressa.

Vatn over hovudet

Programleiaren er nemleg ikkje særleg glad i å fiske storfisk.

– Når sanningas augeblikk er der, så blir eg stressa og skjelven, og redd for å feile. Eg har fått moglegheita til å kroke storfisk før, men har takka nei.

Lars har stadig ei overhengande kjensle av at dei har tatt seg totalt vatn over hovudet.

– Og slik var det heile tida, «kva skjer om vi faktisk skulle kroke ei makrellstørje»? konstaterer Lars og humrar.

Dei fortel at i løpet at den tre timar lange båtturen som dei er på jakt kjem det ikkje éin morosam replikk. Det er alvorstungt og intenst.

– Det du kjem til å sjå er rett og slett to livredde og angstfulle 50-åringar. Det er mykje meir brutalt enn det vi såg for oss, fortel Bård.

– Vil du seie at denne sesongen blir like kjensleladd som sist gong?

– Den blir enda meir. For det er enda større svingingar, og det står enda meir på spel.

Dei vil ikkje avsløre korleis det gjekk. Om «mennene og havet» spelte på lag i å oppfylle den store fiskardraumen. Men éin ting har dei i alle fall lært.

– Førebur vi oss skikkeleg, set oss inn i sakene og trener ... Så kan alt likevel gå gale, avsluttar Bård.