Venstre kan ikkje garantera for ei borgarleg regjering utan å ta høgde for at Sylvi Listhaug blir sjef for den regjeringa

GJESTEKOMMENTAR: Det vil merkast om vi får tidenes mest mørkeblå norske regjering.

Det er ikkje nokon utopi at Frp kan få rett på statsministeren etter haustens stortingsval. Kva vil KrF og Venstre gjera med det? Foto: Ole Berg-Rusten / NTB

Sist Frp var i regjering, gjekk Sylvi Listhaug lei av stadig å måtte komme saman med Venstre og KrF for å snekre «grå kompromiss», som ho kalla det. For henne var dei gode regjeringsåra då Høgre og Frp regjerte saman åleine, utan Venstre og KrF. Så kom dei to småpartia der og vart festbrems. Frustrasjonen steig internt i Frp: «Vi føler vi har sluppet ut av fengsel», sa Sylvi Listhaug til slutt etter at Frp slapp ut av Solberg-regjeringa i januar 2020.

Då Erna Solberg danna regjering etter valet både i 2013 og 2017, hadde Høgre, Venstre og KrF over dobbelt så mange mandat som Frp. No er det snudd på hovudet; Frp er betydeleg sterkare. Målingssnittet det siste året viser at i februar, mars, juni og juli har Frp åleine fått like mange eller fleire mandat enn Høgre, Venstre og KrF til saman. Forhandlingsstyrken Frp kan få, gjer at Frp på ein heilt annan måte enn sist kan prege politikken ved borgarleg fleirtal.

Politikken vert blåare

Styrken til Frp påverkar allereie dei andre partia. Blåfargen til Høgre har vorte jamt mørkare etter som Frp har stige på målingane, og skiljet mellom venstre- og høgresida vert tydelegare. Ein komande leiarkandidat i Høgre, Peter Frølich, snakkar som om han alt er i regjering med Frp. «Disse folkene må bare bort», seier han om barn og unge som begår alvorleg valdskriminalitet, og han vil bli kvitt «tullestudia» med kjønn, seksualitet og mangfald og liknande på universiteta.

På borgarleg side er det først og fremst den økonomiske politikken som foreinar partia. Men norsk politikk har forutan venstre-høgre-aksen fleire andre ideologiske dimensjonar der avstanden tidvis er svært stor mellom partia på høgresida, særleg mellom Frp kontra Venstre og KrF.

Ein klart meir Frp-dominert politikk kan verte smertefull for Venstre og KrF fordi fleire av deira viktigaste saksområde ligg lagleg til for hogg. På spørsmål i den første statsministerduellen i NRK mellom Støre og Listhaug, om korleis 150 milliardar i skattelette skal finansierast, trakk Listhaug eksplisitt fram «monsterprosjekt» som havvind og CO₂-fangst og 60 milliardar i bistand som opplagde kuttområde. Dette er kjernesaker for Venstre og KrF.

Statsminister Listhaug?

I denne situasjonen er det avgjerande for KrF og Venstre å forhindre at dei vert oppfatta som heiagjeng for Sylvi Listhaug – som deira eigne veljarane slett ikkje vil ha, syner valforskinga. Mange tidlegare veljarar for Venstre og KrF har parti på den andre sida av blokkskiljet som sitt nest beste parti, og avstanden til Frp for desse veljarane er stor. Til dømes var det 49 prosent av Venstre-veljarane som i 2021 hadde eit parti på ikkje-borgarleg side som sitt nest beste parti. Berre 1 prosent av Venstreveljarane hadde Frp som sitt nest beste parti (i 2017 var det null prosent).

For KrF og Venstre er det heller inga kjære mor frå Frp si side. På landsstyremøtet til Frp i mai i fjor var bodskapen tydeleg: «Erfaringen vår med å styre med Venstre og KrF er ikke god. Så ærlig må vi være», sa Listhaug.

Venstre og KrF prøver å framstille det som lite sannsynleg at Listhaug vert statsminister, det er «utopisk» som KrF-leiar Dag-Inge Ulstein nylig påstod. Men her og no ser det slett ikkje usannsynleg ut at Frp vert like store som dei andre borgarlege partia til saman og opplagt har krav på statsministeren ved fleirtal. Dette er situasjonen for både julimålingane i snitt og den første august-målinga. Desse månadane var det ikkje borgarleg fleirtal, men i februar var det både borgarleg fleirtal og over 50 prosent Frp-mandat på borgarleg side. Om Venstre og KrF hadde kome over sperregrensa i den første augustmålinga, ville det både vorte borgarleg fleirtal og eit Frp om lag like sterkt som dei andre til saman. Det ville opna for statsminister Listhaug.

Venstre bør avklare

Venstre og KrF vil naturlegvis helst ha Erna Solberg som statsminister sidan Høgre står nærare politisk. Men fordi Frp er så sterke, er Listhaug som statsminister eit reelt alternativ. KrF har gjort det klart at dei også støttar Listhaug som statsminister. Venstreleiar Guri Melby seier derimot i eit intervju med Aftenbladet at det er «feil premiss» å spørje henne om dette.

Men spørsmålet er viktig for veljarane. Ta skulepolitikken som døme. Frp har slått til lyd for permanent nivådeling i grunnskulen. Ifølgje eit ekspertutval kan det auke ulikskapen mellom elevane (Et jevnere utdanningsløp, del 3.4.2.1, 2024), og Venstre reagerte kraftig. Vil partiet kunne setje hardt mot hardt, eller forpliktar garantien om borgarleg regjering at dei lyt akseptere slike saker?

You cannot have the cake and eat it, too. Venstre kan ikkje både vere garantistar for ei borgarleg regjering og samstundes garantere at dei ikkje bidrar til at Listhaug vert statsminister, slik redaktør Torbjørn Røe Isaksen nyleg uttrykte det.

Av omsyn til at valet skal verte opplyst, bør dei som vurderer å røyste Venstre få vite meir om kva som faktisk er haldninga til partiet.

• Tidlegare gjestekommentarar av Svein Erik Tuastad og artiklar om han
• Samleside for gjestekommentarar