Internetts veg inn i liva våre

Viss du, som meg, vaks opp på 90-talet, har store delar av livet ditt vore tett knytt opp til internett.

Denne store, rare greia med eit hav av moglegheiter.

Kanskje byrja reisa di på same måte som mi gjorde: med eit spørsmål.

«Mamma, kan eg gå på internett?»

Fekk ein ja, var neste steg den umiskjennelege lyden av oppkopling til den store verdsveven.

Og viss du er fødd ti år seinare, er det vel cirka no du fell av. For det tok ikkje mange år før denne oppkoplinga ikkje var noko ein måtte tenka på.

På få år tok internett så enorme steg at ein knapt kunne kjenna det igjen.

Det gjekk frå å vera ein plass for dei spesielt interesserte, til ein umisteleg del av kvardagen til nesten alle i heile verda.

Hugsar du ikkje oppkoplingslyden, men har lyst til å mimra om «ditt internett»? Trykk på lenkene under og kom rett til nostalgien.

• 1990-talet
• 2000-talet
• 2010-talet

Den spede starten

For å forstå kor mykje internett har endra seg, må me fyrst spola litt tilbake.

Det heile starta med éi nettside i Sveits 6. august 1991.

Tim Berners-Lee ved atomforskingsinstituttet Cern stod bak sida, som var vigd til World Wide Web Project.

Høyrest det kjent ut? Kanskje ikkje så rart.

Prosjektet var nemleg på mange måtar byrjinga av sjølve internett. Då det vart lansert for publikum i 1993, var det under forkortinga www.

Tid var pengar

Dei fyrste åra var internett ein heilt annan stad enn me er vande til i dag.

– Internett var ein stad me «gjekk til», på ein måte. Det var noko me logga oss på og oppsøkte. No finst det overalt. Med smarttelefonar er ein konstant påkopla, meir eller mindre.

Det seier medievitar Magnus Hoem Iversen.

I byrjinga var nemleg internett dyrt. Ein betalte for tida ein brukte, på same måte som med telefon. Med ein gong ein kopla seg opp, byrja «taksameteret» å gå.

– Viss du ikkje passa på tenåringen din, kunne du få tusenvis av kroner i telefonrekning, seier Iversen.

Og som om ikkje det var nok: Medan du var på internett, funka ikkje telefonen. Du måtte velja kva du ville bruka.

Iversen hugsar spesielt éin kveld då han verkeleg fekk lov til å boltra seg.

– Eg hadde lova å halda meg heime ein 16. mai i ungdomstida. Så sa mamma og pappa sånn: OK, sidan du gjer det, skal du få fire timar på nett. Fy faen, for eit kick. Så lenge liksom, mimrar ein lattermild Iversen.

Fordi det var så dyrt å bruka det, vart internett ei slags mangelvare.

– No er det veldig overflod. Det er ei annleis kjensle.

Hugsar du dette frå internett på 1990-talet?

Chattens stordomstid

Det tok ei halv æve å lasta inn bilete, så det seier seg kanskje sjølv at video ikkje var noko stor greie.

Dermed var mykje tekstbasert. Kanskje er det difor chatting vart så populært.

Internet Relay Chat (IRC) gjorde det mogleg – til og med ganske lett – å chatta med nye menneske.

Det var nettopp IRC som var den store greia for forfattar Anne Gunn Halvorsen.

– Eg hugsar at den fyrste gongen eg logga meg på IRC, var eg elleve – fordi eg laug på alderen og sa eg var tolv.

Sjølv vaks ho opp i ei lita bygd på Vestlandet. Internett-chatting opna ei ny verd for henne.

– Plutseleg slapp me å henga nede i sentrum og vona at nokon kom forbi. Me kunne berre sitta heime og snakka med folk, det var jo heilt fantastisk, seier Halvorsen.

Sjølv om IRC var fyrst ute, kom det etter kvart fleire chatte-tenester.

Eg personleg starta mitt liv på internett på SprayChat.

Men aller størst inntrykk var det NRK-forumet Backstage som hadde.

Der heldt eg til store delar av ungdomsåra mine og vart kjend med folk eg framleis har kontakt med i dag.

Den «hemmelege» klubben

Det er vanskeleg å finna truverdige tal på kor mange nettsider som fanst før og kor mange som finst no.

Men éin ting er sikkert: Internett var mykje mindre før.

– Det var liksom ei kjensle av ein hemmeleg klubb, skildrar Iversen.

Slik er det ikkje lenger, no som internett er ei sjølvfølge.

Sjølv hugsar han veldig godt isbøtte-utfordringa som gjekk sin sigersgang på internett rundt 2014.

For å setta søkelys på sjukdomen ASL skulle ein hella ei bøtte isvatn over hovudet og filma det. «Alle» deltok, frå kjendisar til bestemødrer som nettopp hadde lært seg kva internett var.

– Det er litt som kjensla av at du har følgt med på eit band som ikkje så mange kjenner, og så plutseleg slår dei an og alle veit kven dei er. Faen, no er det ikkje mi greie lenger, seier Iversen.

Ein del av samfunnet

Då stadig fleire norske heimar skaffa seg PC på 90-talet, var det kanskje fordi mora i heimen ville læra seg om informasjonsteknologi (IT) så ho kunne bruka det på jobb.

– Men vaksne hadde ikkje tid til å sitta på maskina på kveldstid. Dei hadde klesvask, jobb, partnarar og omsorgsoppgåver, seier Anne Gunn Halvorsen.

Born, derimot, hadde både tid og lyst til å testa denne nye teknologien.

Kanskje er det difor folk i min generasjon hugsar internett som ein slags leikeplass. Dei vaksne hadde nok med den verkelege verda og overlét internett til dei unge.

Men så skjønte samfunnet at jo, internett, det var noko nyttig.

– Der det før var kjekt å gå inn og tøysa litt, er det no veldig mykje jobb. Kall det vaksenliv, kall det verda. Samfunnet har på ein måte flytta inn på internett også, seier Iversen.

For no må ein bruka internett til nyttige ting i tillegg til alt det morosame. Du må levera skattemeldinga, sjekka nettbanken og fiksa forsikringar.

Kanskje tar det noko av gleda ut av det heile?

Hugsar du dette frå internett på 2000-talet?

Vekk frå ei anonym verd

Ein av dei verkeleg store milepælane i internetts historie var då Facebook kom.

Då endra ting seg nærast over natta, meiner Anne Gunn Halvorsen.

Både forum og chattesider vart offer for denne nye oppfinninga til Mark Zuckerberg.

I mylderet av nettsider med skrikande fargar og blinkande bilete skilde det amerikanske nettsamfunnet seg ut frå første stund, med sitt reine, blåkvite design.

Og ikkje minst: med bruken av heile namn.

– Det var slutt på det med at internett kunne tilby ei parallell verd der du kunne vera kven som helst. No vart du berre ei utvida versjon av den du allereie var, seier Halvorsen.

For lenge var det ikkje vanleg å bruka det ekte namnet sitt på internett. I staden for laga ein «nicknames», forkorta «nick», som gjerne følgde ein frå nettstad til nettstad.

Sjølv kalla ho seg «Delfinia», eit namn som har følgt ho sidan.

Med inntoget av Facebook vart det dessutan meir vanleg med bilete av personar. Det hadde det vore dårleg med før, fordi digitalkamera ikkje hadde vore ei greie før no.

Då algoritmar vart eit ord alle kunne

I takt med at internett har vakse og utvida seg, har det vorte vanskelegare å få oversikt.

Kva du ser, kan vera heilt ulikt frå kva naboen din eller mora di ser. Me har ikkje lenger dei same opplevingane på nett.

– Viss ein spolar langt nok tilbake i tid, så hadde me berre NRK. Eitt stort leirbål. Så fekk me fleire leirbål. No er det mange små faklar rundt omkring, seier Magnus Hoem Iversen.

I 2010 presenterte Facebook noko som verkeleg skulle vera med på å utvikla internett frå eit slags leirbål til tallause faklar.

På ein konferanse gjekk ingeniørane Ruchi Sanghvi og Ari Steinberg gjennom den såkalla EdgeRank, skriv Tech Crunch.

Det var starten på det algoritme-styrte Facebook me kjenner i dag, kor du ikkje nødvendigvis får opp innhald frå folk eller sider du følger. I staden vil Facebook visa deg det algoritmen trur du vil lika.

– Det er ein milepæl, når Facebook går frå å visa fram innhald i kronologisk rekkefølge til innhald basert på interesseindikatorar du har lagt igjen, seier Iversen.

Dermed vart òg algoritme eit ord alle plutseleg «måtte» kunna – noko òg søkehistorikken til nordmenn viser.

Frå 1. januar 2008 til august 2010 var det ikkje eit einaste søk i Noreg på ordet algoritme. Månaden etter var det plutseleg 51 søk.

Eit splitta nett

Kva innhald du får opp på internett kan òg vera heilt annleis sett ut frå kor i verda du er.

Det vert gjerne kalla «splinternett», ifølge Magnus Hoem Iversen.

Er du i Russland eller Kina vil du få opp heilt anna innhald enn viss du er i Europa, til dømes. Mellom anna fordi land har ulike reglar for kva innhald som er lov.

– Ein får ganske store, men lokale «bobler» med innhald som vil forandra seg etter kor i verda du er. Internett er ikkje éin ting. Det har det kanskje aldri vore, men det er veldig tydeleg no iallfall, seier han.

Dessutan spår mange at internett vil verta forslumma. Eller «shitified» som det vert kalla på engelsk.

– At mengda tulleinnhald og KI-generert innhald kjem til å overskygga det som er produsert av folk, innan kort tid. Det vil prega korleis det er å vera på nett òg. Viss alt er kunstig skvip, er det ikkje sikkert det er like gøy å vera der. Eller kven veit? spør Iversen retorisk.

Hugsar du dette frå internett på 2010-talet?

Skrekkhistorier og farlege trendar

Ein kjem heller ikkje unna at det har vore skrive mykje negativt om internett.

Skrekkhistorier av ulike slag har florert i fleire år.

Då eg vaks opp, til dømes, var det mykje snakk om at ein ikkje måtte oppgi namn eller adresse til ukjende – for då kunne framande menn dukka opp og kidnappa deg.

Dei seinare åra har det vore meir fokus på nettmobbing og «farlege» trendar i sosiale medium.

Og ikkje minst skjermtid, både i skulen og på fritida.

Me fokuserer altfor mykje på desse negative sidene, meiner Anne Gunn Halvorsen.

– Ein gløymer ofte det sosiale aspektet ved internett. At det kanskje er ein stad veldig mange treng for å fungera sosialt. Ein ser ikkje nyansane; ein tenker berre at skjerm er dårleg, punktum.

Augeblinken som endra alt

Sjølv opplever ho at internett har vore med på å gjera ho til den ho er i dag. Med vener og alt.

Hennar sterkaste internett-minne er om nettopp venskap.

Året før Halvorsen skulle konfirmerast, var det diskotek i nabogrenda.

Venene hennar fekk ikkje lov til å dra, og ho var redd for å måtte dra åleine. Difor avtalte ho med internett-venninna «Celine» å møtast der.

Ho tok bussen åleine og gjekk inn på diskoteket.

– Eg hugsar det så godt, eg høyrer berre nokon ropa «Delfinia!». Så snur eg meg, så er det «Celine», eller Åsa som ho eigentleg heiter, som står der. Ho kastar seg rundt halsen min og skrik inn i øyret mitt.

Det var nemleg det ein gjorde når nokon du kjende kom inn på IRC; skreiv «nick-et» deira med ein drøss av utropsteikn etter.

Saman med ei venninne av Åsa hang dei saman heile kvelden, og eit nytt venskap var født.

Eit par år gjekk, og Halvorsen grua seg til å byrja på vidaregåande. Ho visste nemleg at i klasserommet skulle alle sitta to og to. Så sjølv om internett-Åsa og venninna skulle gå i same klasse, tenkte ho at dei ville sitta saman – og at ho måtte sitta åleine.

– Eg tenkte at «no døyr eg faktisk, fordi alle sit to og to. Eg kjenner ingen andre her», fortel Halvorsen.

Men så vinkar Åsa og viser at dei har dratt til seg ein tredje pult, etter å ha spurt læraren om lov.

– Det var ein life-changing augeblink for meg. Då skjønte eg at det går an. Viss du kjem inn åleine, vil det vera nokon som drar bort ein ekstra pult.

Og «Celine» og «Delfinia»?

Dei er framleis vener.