Stor vulkan-uvisse på Island: – Ein svært uvanleg situasjon

– Me veit eigentleg ikkje kva me kan forventa.

Det seier Páll Einarsson til NRK.

Han er professor emeritus ved Universitetet på Island og ein av dei fremste vulkanekspertane i landet.

Sidan november i fjor har det vore fire vulkanutbrot på sagaøya. Det førebels siste byrja 16. mars og er ikkje ferdig ennå.

Det er i og for seg ikkje så uvanleg med vulkanutbrot på Island, men no har det oppstått ein ny situasjon som overraskar ekspertar.

For mens utbrotet held på, hevar jorda seg i området. Jordhevinga er eit teikn på at det samlar seg magma under bakken – som igjen er eit teikn på at eit vulkanutbrott kan vere på veg.

Det er «berre» snakk om nokre få centimeter, så det er ikkje mogleg å sjå med det blotte auget.

Men ved hjelp frå informasjon frå satellittar kan forskarane sjå utviklinga klart og tydeleg.

I samband med dei siste fire utbrota har ein sett at det gjerne kjem eit utbrot når det har samla seg mellom 8 og 13 millionar kubikkmeter magma under jorda.

No anslår forskarane at det har samla seg opp rundt 10 millionar kubikkmeter i området rundt kraftverket Svartsengi.

Dermed kan eit nytt utbrot vere på veg – medan det førre utbrotet framleis held på.

Kan opna seg nye sprekkar

Einarsson samanliknar det heile med eit bildekk med eit hol i.

Du kan pumpe inn meir luft i dekket, men så lenge det er eit hol der vil det vere vanskeleg å få nok trykk.

– Det som ser ut til å skje no, er at trykket i dekket aukar – sjølv om det lekker. Me er overraska over denne situasjonen, seier Einarsson.

Han hadde forventa at det pågåande utbrotet skulle verte større på grunn av auka trykk, men det har altså ikkje skjedd.

– Det er ein svært uvanleg situasjon, seier han.

Også ved det meteorologiske instituttet er dei usikre på kva som no kan skje.

– Me har ikkje sett før at me har vulkanutbrot og jordheving samtidig. Så det er betydeleg uvisse om kva som vil skje.

Det seier Benedikt Ófeigsson ved det meteorologiske instituttet på Island til kringkastaren RÚV.

Ekspertane trur det mest sannsynlege er at magma byrjar å bevega på seg under bakken i området, eller at dagens utbrot vert større.

Då aukar òg faren for at det kan opne seg nye vulkansprekkar.

– Svært farleg scenario

Nye sprekkar kan dessutan dukka opp med svært kort førevarsel.

Det bekymrar fleire, spesielt viss det liknar på tidlegare tilfelle. Då kan det potensielt opna seg ein 2–3 kilometer lang sprekk.

– Viss det er folk i nærleiken då er det eit svært farleg scenario, og det er ikkje mogleg å varsla folk i tide, seier Ófeigsson til RÚV.

Politiet på Reykjaneshalvøya har bede folk om å halde seg unna området på grunn av faren for eit nytt utbrot.

– Det kan koma med svært kort førevarsel og dermed vert området farlegare for kvar dag som går, skriv politiet i ei oppdatering på Facebook.

Páll Einarsson oppfordrar òg folk om å vere forsiktige og ta forholdsreglar dei neste vekene, medan uvissa rår.

For eit vulkanutbrot er alltid farlegast i byrjinga, når ein sprekk opnar seg og lavaen straumar ut i full fart.

– Den første timen kan vere veldig farleg. Ein må sørgja for at det ikkje er mange i området, seier han.

Einarsson understrekar likevel at Island generelt er godt førebudd på vulkanutbrot.

Mange råka

Dei fire vulkanutbrota sidan november 2023 har hatt store konsekvensar for mange islendingar.

Spesielt innbyggjarane i den vesle byen Grindavík har fått merka uvissa på kroppen.

Dei vart evakuerte frå heimstaden sin i byrjinga av november, og har berre fått flytta heim igjen i periodar.

I januar skjedde dessutan noko som ikkje har skjedd på sagaøya sidan 1973: Eit vulkanutbrot råka utbygde område.

Tre hus i Grindavík hamna til slutt heilt eller delvis under lavaen.

På direktebilete kunne innbyggjarane sjå korleis lavaen nærma seg husa deira.

Under utbrotet i februar rann dessutan lava over varmtvassforsyninga til store delar av Reykjaneshalvøya.

Varmtvatn vert òg nytta til å varma opp hus på Island, og dermed vart fleire tusen innbyggjarar ståande utan varme i fleire dagar.