Professor: – Personleg og politisk truskap til Trump setjast over ekspertise

Det kokar i USAs uavhengige institusjonar.

Denne månaden har president Donald Trump sparka tenestepersonar høgt oppe i tre av dei.

Grunnen?

Dei held seg ikkje til Trumps agenda, ifølge Det kvite huset.

– Alle presidentar har rett til å krevje lojalitet. Men Trump krev ikkje lojalitet, han krev truskap frå tilsette i staten, seier professor Hilmar Mjelde.

– Trump svekker uavhengige institusjonar og gjer dei meir partipolitiske. Sjølv ville han nok sagt at dei endeleg blir meir nøytrale, seier USA-ekspert Sofie Høgestøl.

Dei tre kvinnene som har fått sparken, har leia det som skal vere politisk uavhengige institusjonar.

• Susan Moranez, sjef for Det amerikanske smittevern- og folkehelseinstituttet (CDC)
• Lisa Cook, styremedlem i den amerikanske sentralbanken
• Erika McEntarfer, sjef for USAs statistiske sentralbyrå (BLS)

Oppseiingane er siste ledd i ei urovekkande utvikling i USA. Men først, ein kikk på korleis dei tre kvinnene fekk sparken.

Sparka etter vaksinepress

CDC-sjef Susan Monarez rakk ikkje sitte ein heil månad før ho fekk eit ultimatum frå helseminister Robert F. Kennedy Jr.:

Godkjenn nye retningslinjer for vaksinar, eller gå av.

Dei nye direktiva var farlege og utan vitskapeleg belegg, meinte Monarez, som har ein doktorgrad i immunologi og mikrobiologi. Det skriv The Washington Post.

Ho gjorde verken eller, og på onsdag fekk ho sparken.

Trump har allereie peika på Jim O'Neill som overtakar.

O'Neill har den siste tida jobba som Kennedys rådgjevar. Før det jobba han for Peter Theil, tech-giganten som har donert åtte og ein halv million til Det republikanske partiet så langt i 2025.

Misfornøgd med styringsrenta

Måndag var det Lisa Cook, styremedlem i den amerikanske sentralbanken, som fekk gjennomgå.

Etter å ha brukt sommaren på å forsøke å presse sentralbanksjef Jerome Powell til å senke styringsrenta – utan hell – retta Trump blikket mot Cook, som i styret har stemt i tråd med Powells vurderingar.

Måndag annonserte Trump offentleg at Cook hadde sparken med umiddelbar verknad.

Trump hevda han hadde «tilstrekkeleg grunnlag» for å fjerne Cook, basert på påstandar om bustadlånsjuks.

Desse påstandane blei lagt fram av direktør Bill Pulte for den føderale etaten for bustadlån. Pulte har også skulda to politiske motstandarar av Trump for liknande forhold, ifølge CBS News.

Cook har avvist skuldingane og saksøkt Trump-administrasjonen.

Likte ikkje rapport

I starten av august månad starta med at sjef for det statlege statistikkbyrået (LBS), Erika McEntarfer, fekk sparken.

Det skjedde rett etter at ho la fram ein rapport om arbeidsmarknaden i USA, som viste skuffande jobbtal.

Utan bevis hevda Trump at McEntarfer hadde rigga tala for å stille han og Det republikanske partiet i eit dårleg lys. McEntarfer har hatt eit solid rykte som ein upartisk leiar, og fleire økonomar kritiserte avsettinga.

No er ho erstatta av E.J. Antoni, ein konservativ økonom som er tett knytt til Trump gjennom Heritage Foundation, stiftinga bak Project 25.

– Trumpifisering av statsapparatet

Vi ser nå ein trumpifisering av hele det amerikanske statsapparatet, meiner professor Hilmar Mjelde ved Høgskulen på Vestlandet.

– Personleg og politisk truskap til Trump setjast over ekspertise og integritet. Dette er typisk for vanstyrte statar og ikkje noko vi forbind med USA i moderne tid, seier han.

Det vil få globale konsekvensar, seier professoren.

– Hele verda er avhengig av et velfungerande styresett i USA, som utviklinga av COVID-vaksinen og finanskrisen viste.

– Det oppstår nå tvil om den amerikanske staten klarer å ivareta sine kjerneoppgåver, som beredskap og styring av økonomien, seier han.

Utholing

Cook er det første styremedlemmen i sentralbanken som har blitt forsøkt fjerna av ein president sidan banken blei oppretta i 1913.

Dette skal nemleg vere ein institusjon med ansvar for USAs langsiktige økonomiske helse, heilt uavhengig frå presidentar sine meir kortsiktige mål.

På same måte skal det statlege statistikkbyrået og folkehelseinstituttet CDC vere skjerma for partipolitisk påverknad.

– Dette er jo institusjonar man har prøvd å halde partipolitisk uavhengige, seier USA-ekspert Sofie Høgestøl, som er førsteamanuensis ved Universitetet i Oslo.

– Det er fordi man er tent med å ha et uavhengig byrå som for eksempel kjem med jobbstatistikk i USA. Har man uavhengig tal, kan man diskutere dei politisk, seier ho.

Høgestøl meiner det heile er ein veldig bevisst ideologisk handling frå Trumps side. Utskiftinga vil i verst fall svekke USAs vørdnad internasjonalt, og tilliten resten av verda har til tal og statistikk som kjem ut av USA, trur ho.

– Men igjen, det er akkurat det Trump ynskjer. Han meiner det er ein riktig god utvikling. Dette har han snakket om på inn- og utpust heile valkampen, så det er ikkje overraskande, seier ho vidare.

Eit liberalt demokrati er mykje meir enn berre politiske val, understrekar førsteamanuensis Høgestøl.

– Det består også av faglege instansar, pressen og domstolane, som balanserer makta til politikarane. Når du byrjar å systematisk svekke dei, så svekker du demokratiet på sikt.