Lokføraren tok med krise­pakke på jobb: – Det er stans, etter stans, etter stans

I løpet av sommaren var det fleire store hendingar og forseinkingar på Bergensbanen.

Det skapte trøbbel for dei mange passasjerane som vart råka.

Men medan persontoga får kompensasjon, sit godstoga igjen med store underskot.

Kristine Shay Dufey har gått på jobb som lokførar i snart 20 år.

– Til slutt tenkte eg, kva kjem til å skje i natt? Kvar blir eg ståande? Så eg kjøpte meg luftmadrass og sovepose. For eg visste aldri kvar eg blei ståande eller om det var straum der.

Togselskapet ho køyrde gods for, BLS Rail AS, slo seg konkurs 28. juli i år. Dei to andre godstogselskapa på Bergensbanen går med millionar i underskot.

Norsk Lokomotivførerforbund ropar no varsku om dårlege rammevilkår for godstogselskapa i heile landet.

Vil ha meir gods på bane

Målet er at meir gods skal fraktast på jernbanen.

Om Noreg skal nå klimamåla må utsleppa kuttast, og jernbanen er det mest miljøvenlege transportalternativet.

Samferdselsminister Jon-Ivar Nygård starta året med å vidareføre punktlegheitsløftet og seie at jernbana må fungere betre for godstransporten.

Men ifølge styreleiar Jørn Lindeberget var det nettopp dårleg infrastruktur og kostnadar ved stans på jernbanen som gjorde at BLS Rail AS slo seg konkurs i sommar.

Tok med krisepakke på jobb

Den siste tida lokførar Dufey køyrde gods for selskapet, tok ho alltid med seg ei krisepakke på jobb. I den var det sovepose, liggeunderlag, klede og mat.

– Til slutt så skjedde det eitt eller anna på nesten kvar einaste tur, seier Dufey.

Lokføraren meiner det berre har gått nedover med jernbanene etter Solberg-regjeringa sin jernbanereform i 2017.

Dufey omtalar det som mange kokkar, mykje søl og utfordringar ingen vil ta ansvar for. Då blir resultatet deretter.

– Stans etter stans etter stans. Så begynner alle småfeila å melde seg. Dei småfeila blir større og større. Og no er det berre brannsløkking...

Samstundes melder godsnæringa om rammevilkår som tek knekken på togselskapa.

Når godset ikkje kjem fram stoppar inntektene

Det er ikkje lagt til rette for lønnsam godstransport på norske jernbaner, meiner både Norsk Lokomotivførerforbund og dei tre togselskapa som har køyrd gods på Bergensbanen.

– Det er ein alvorleg situasjon. Vi har ei pågåande infrastrukturkrise på jernbana, seier Henning Aandal, dagleg leiar i godstogselskapet OnRail.

Når Bane Nor gir raudt lys på ei strekning kjem ikkje godset fram, og godstogselskapa mister inntektene.

– Godstog er viktig for samfunnet og ein del av den nasjonale forsyningskjeda. Vi fraktar mat, medisinar, post, pakkar, eksportlaks. Det er viktige ting å få fram.

Samstundes beheld dei majoriteten av kostnadane.

– Vi betalar framleis lønn. Vi betalar leige for lokomotiv, vogner og truckar. Og vi får framleis faktura frå Bane Nor på alt vi leiger av dei.

– Selskapa har kniven på strupen

Godstogselskapa får ingen kompensasjon dersom innstillinga er meld meir enn åtte veker i førevegen. Ved kortare varsel får selskapa utbetalt det dei omtalar som ein «symbolsk sum».

Frå september tilbyr Bane Nor inntil 8.400 kroner per innstilte avgang.

Men selskapa kan miste inntekter på over 100.000 kroner per tog som ikkje får køyre, ifølgje Aandal.

Ved lengre stengingar, slik som på Dovrebanen og Raumabenen i år, melder selskapa om tap på fleire titals millionar.

Norsk Lokomotivførerforbund meiner heile godstogbransjen slit økonomisk.

– Godstogselskapa har kniven på strupen. Ein veit ikkje om ein greier å oppretthalde gods på bane i det heile tatt, seier Grethe Thorsen, forbundssekretær i Norsk Lokomotivførerforbund.

Bane Nor: Dei fleste strekningane er overbelasta

Antal avgangar har auka på norske jernbaner. I 2024 var det 15 prosent fleire persontog på skjenene enn for to år sidan.

– Vi har begynt å sjå eit mettingspunkt på jernbana. Dei fleste strekningane våre er overbelasta.

Det seier Anne Kirkhusmo, presseansvarleg i Bane Nor, som omtalar jernbanen som eit offer for sin «eigne miljøvennlege suksess».

– Sterk trafikkvekst på ein gammal infrastruktur og over 90 prosent enkeltspor fører til fleire feil, og til at feila får konsekvensar for fleire tog.

Punktlegheita har peika nedover siste åra, infrastrukturen skrantar og vedlikehaldsetterslepet på jernbanene blir større og større.

Alle godstogselskapa på Bergensbanen går i minus

Norsk Lokomotivførerforbund er ikkje overraska over at eit av togselskapa på Bergensbanen no har gått konkurs.

– Det kunne vore kven som helst av dei tre, for dei er jo heilt skrapa alle saman, seier Thorsen.

Ho meiner oppsplittinga av jernbanesektoren har ført til uheldig konkurranse.

– Det er jo ei enkeltspora jernbane som eigentleg er så desperat avhengig av samhandling. Og så skal ingen samarbeide. For vilkåra ligg ikkje til rette for det.

Meir statleg kontroll eller meir konkurranse?

Politikarane ser ut til å vere einige om fleire ting; vedlikehald på norske jernbaner har blitt forsømt over mange år, ein må legge meir pengar i vedlikehald og køyre meir gods på jernbanene.

Men korleis jernbana skal driftast er det rift om.

Marthe Hammer, førstekandidat for SV i Hordaland, meiner jernbanereforma frå Høgre-regjeringa må ta sin del av skulda for dagens situasjon.

– Vi er ikkje overraska over utviklinga. Vi har sett faresignala lenge. At det er fleire og fleire selskap som skal konkurrere om den same bana, og prise seg ned til konkurs.

SV meiner at jernbanen bør vere eigd og drifta av det offentlege.

– Enda meir oppsplitting og konkurranseutsetting er ikkje det som er løysinga no.

Medan Høgre vil vidareutvikle jernbanereforma og stimulere til meir konkurranse.

– Då får vi ned prisane, og får brukt meir pengar på drift og vedlikehald av jernbana, seier Liv Kari Eskeland, stortingsrepresentant for Høgre i Hordaland.

Samferdselsdepartementet seier seg einig i at det er ei infrastrukturkrise på jernbana, og meiner at planane til Arbeidarpartiet skal løyse den.

– Vi må fikse den jernbana vi allereie har. For første gong er det sett av meir til drift, vedlikehald og fornying enn til nye prosjekt.

Det seier statssekretær Abel Cecilie Knibe Kroglund, som siktar til nasjonal transportplan 2025–2036.