Forskar meiner Julie og Lilly Sophia går på ein skule som er altfor liten

– Eg likar å gå på denne skulen. Vi har kjent kvarandre sidan barnehagen og er ein samansveisa gjeng.

Det fortel Lilly Sophia Aanstad (15). Ho er ein av 22 elevar på Henningsvær skule i Vågan kommune.

– Vi er kanskje få, men lærer like mykje som andre skular, seier ho.

Det er forskaren Thomas Nordahl ikkje einig i.

– Små skular betyr fattige sosiale miljø, mindre læring mellom elevane og få utdannande lærarar.

Han er forskar ved Senter for praksisretta utdanningsforsking ved Universitetet i Innlandet, og har studert kva storleiken på skulane har å seie for læring og trivsel.

Forskinga til Nordahl er blitt aktuell i forbindelse med ein debatt rundt skulenedlegging i Svolvær tidlegare i november.

– Viss skulen har færre ein 100 elevar, er han for liten. På ein skule frå 1. til 10. klasse blir det i snitt færre enn ti elevar i kvar klasse, seier Nordahl.

Ifølge forskaren er det spesielt to viktige grunnar til at små skular kan vere utfordrande:

Små klassar gjer det sosiale miljøet fattig

– Vennskap er viktig i skulen, og det er vanskelegare å etablere nære vennskapar når det er færre å velje mellom, seier Nordahl.

Nordahl påpeikar også at elevar lærer mykje av kvarandre. I ei lita gruppe, blir effekten mindre.

– Det er viktig at klassen har ein viss storleik, for då har læraren fleire elevar å spele på. Og det blir lettare å få elevar til å delta i undervisninga, seier han.

Men også sjølve undervisninga blir dårlegare i små skular, tyder forskinga på.

Færre elevar gir færre lærarar

– Vi får også store utfordringar med å dekkje alle fag på små skular, slik krava er til lærarane si kompetanse er no, seier Nordahl.

Han meiner også at det er vanskelegare å skaffe kvalifiserte lærarar til mindre skular.

– Det blir meir og meir utfordrande desto mindre skulane blir.

Alt dette er ting som rektor ved Henningsvær skule, John Arne Jensen, merkar.

– Berre ein elev på mellomtrinnet

– I utgangspunktet så gjer færre elevar i ein klasse at det er færre potensielle læringspartnarar. Dei har også færre å velje mellom når det kjem til vennar og det sosiale, seier Jensen.

Det førar også til at elevane på dei forskjellige klassetrinna må ha felles undervisning. På mellomtrinnet går det til dømes berre ein elev.

– Det blir eit fattig sosialt miljø for den eine eleven. Det er baksida av små skular.

Trass i dette, meiner rektoren at dei har eit godt skulemiljø.

– Vi gjer alt vi kan for å kompensere for desse tinga, men det er utfordrande.

Spesielt i ein ROBEK-kommune med tom lommebok.

Mange blir til enda fleire

Totalt var det 722 offentlege og private grunnskular i Noreg i fjor som hadde færre enn 100 elevar. Det viser tal frå Utdanningsdirektoratet.

Vestland er det fylket med flest slike skular, medan Nordland er ein god nummer to.

Ei oppteljing NRK har gjort viser at nesten halvparten av dei offentlege grunnskulane i Nordland hadde under 100 elevar førre skuleår.

Ifølge forskar Thomas Nordahl kjem dette til å bli meir og meir vanleg, fordi det blir færre og færre elevar.

– Det er slik at vi må ha mange små skular i Noreg på grunn av busettingsmønster, men faren er jo at desse skulane blir enda mindre, og då må vi begynne å diskutere kompensatoriske tiltak.

Han meiner at det blir vanskelegare når barnetalet går ned og andelen eldre aukar.

– Då må det flyttast ressursar frå barn og unge, til eldreomsorg. Og då vil nettopp denne skulestrukturdebatten bli enda meir intensiv og vanskeleg.

Men det er ikkje berre, berre å leggje ned eller slå saman skular fordi ein har dårleg råd eller få skuleelevar.

Foreldregruppa gjekk imot

Med 9800 innbyggarar har Vågan kommune ni offentlege barneskular og oppvekstsenter. Sju av dei har under 100 elevar.

Vågan-ordførar Vidar Thom Benjaminsen har prøvd opp til fleire gongar å leggje ned ein barneskule i kommunen. Som dei fleste andre kommunar i Noreg, slit dei med økonomien.

Vågan kommunestyre vedtok å leggje ned Laupstad oppvekstsenter frå hausten 2025.

– Då gjekk ei samla foreldregruppe ut og sa at dei ikkje kom til å søkje på nokon andre skular uansett. Det er eit press på å følgje det bygda seier, seier Benjaminsen.

– Trur du det er lurt å gå til færre, men større skular på sikt?

– Eg trur kanskje samfunnet beveger seg i den retninga uansett. Elevtala går jamt over ned heile vegen. Men igjen, viss elevtala stoppar og stabiliserer seg på rundt 20 elevar, då kan kanskje dei mindre skulane overleve, svarar Benjaminsen og held fram:

– Det er viktig at ein har gode tilbod også ute i distrikta. Eg har ikkje lyst til å leggje ned ein einaste skule. Så lenge ein har økonomi, klarar å rekruttere personell, så håpar eg ein skulle klare å ha eit godt, breitt skuletilbod i heile kommunen.

Ueinig med Nordahl

Førstelektor på lærarutdanninga ved Nord universitet, Marit Solstad, er ueinig med forskar Thomas Nordahl.

– Eg meiner det ikkje er nokon grunn til å seie at ein skule med under 100 elevar er dårleg. Det er korleis ein driv skulen som avgjer om han går godt eller dårleg.

Solstad peikar på at det på mindre skular er færre elevar på din eigen alder, men at det kanskje ikkje er så dumt.

– Ein sosialiserer eller leikar med elevar som er eldre eller yngre, og både sitt eige og motsett kjønn. Det gir ei sosial læring.

Ho seier at det sjølvsagt òg er ulemper, og at ikkje alle finn bestevenen på ein liten skule, men at det òg går elevar på større skular som ikkje finn bestevenen.

Men ho peikar på at små skular ofte har eit tettare forhold mellom elevane og lærarane.

– Alle kjenner kvarandre og tek eit medansvar. Kontakten mellom foreldre og lærarar er òg ofte betre, meiner ho.

Solstad trur ikkje at det er ei løysing å flytte elevar til større skular.

– Elevar som treng skuleskyss er ofte trøyttare og har meir vondt i hovudet dei første skuletimane etter skyssen, seier ho.

Likevel trur Nordahl at det finst løysingar ved å flytte til større skular, i alle fall ein dag i veka.

Langstrekt land

Han peiker på at et samarbeid med nabokommunar kan vere ein moglegheit for små skular.

– For eksempel kan skuleleiinga gå inn i eit nettverk med nabokommunen. Da kan lærarar ha kontakt med kollegaer på andre skular og diskutere utfordringar.

Ifølge Nordahl er det også mogleg at elevar på små skular kan hospitere ein dag i veka til ein litt større skule.

– Da vil dei kunne møte andre og kunne vere ein del av ein annan fellesskap, seier han.

Nordahl seier vi må vere tydeleg på kven vi driv skular for.

– Vi driv skular for barn og unge. Det er det opplæringslova vektlegg. Den vektlegg ikkje at vi skal drive skular for å halde oppe bygdesamfunn.