Taras ferd mot isfritt hav

Den vesle metallkapselen skal flyte rundt i Polhavet i 20 år - med forskarar om bord. Isen bestemmer ruta.

Tenk deg...

Vinter i Polhavet. Beinkaldt, ned mot 50 minus, stormande polarvind og stummande mørke – utanfor Tara sine tjukke metallvegger.

Innanfor, i varmen og lyset, lever og jobbar 12 menneske i åtte månader lange strekk. Dei har fullt program – men kan også slappe av i saunaen.

Som ein liten romkapsel ligg Tara der – midt inne i isen – under ekstreme forhold.

Tara vil vere altså vere på plass i Polhavet samtidig som havet endrar karakter. Forskingsfartøyet skal samle inn data som aldri før har vore tilgjengelege.

– Dei neste 20 åra vil vere avgjerande for framtida til planeten og menneska som bur her.

Det seier Romain Troublé, direktør i Tara Ocean Foundation.

Den siste generasjonen

– Vi er truleg den siste generasjonen som vil kunne følgje den dramatiske utviklinga i Polhavet gjennom denne siste perioden med islagt hav året rundt, seier Troublé.

– Det er vårt ansvar å samle inn data, dokumentere og prøve å forstå det som skjer, og konsekvensane det vil ha. Vi må gjere det før det er for seint, seier han.

Økosystema i havet i Arktis vil vere heilt forandra i løpet av dette hundreåret, meiner forskarane.

Målet med Tara er først og fremst å forstå betre korleis klimaendringane påverkar livet i dette sårbare havområdet og korleis økosystema tilpassar seg desse endringane.

– Vi veit meir om månen enn vi veit om Polhavet, sjølv om det er mykje nærare og så viktig for klimaet i heile verda, seier Troublé.

Eit hav utan is

71 prosent av jorda er dekka av hav. Og av alle hav er Polhavet i særklasse. Havet rundt Nordpolen - «på toppen av globusen» - er dekka av is.

Det vil seie - slik har det vore. Satellittmålingar viser at det er blitt mindre og mindre is der. Det blir meir ope hav.

Isen «overlever» ikkje frå år til år i same grad som tidlegare. Isen er tynnare.

Så kva er konsekvensen av eit isfritt polhav? På kva måtar påverkar det resten av verda? Vil du og eg merke at isen er borte der oppe?

Første ekspedisjon neste år

Den franske stiftinga Tara Ocean Foundation står bak dette prosjektet. Tara Polar Station er blitt bygd i løpet av 1,5 år, ved skipsverftet CMN (Constructions Mécaniques de Normandie) i byen Cherbourg.

Den spesialbygde ovale farkosten skal døypast 24. april. Etter ei rekkje testar i løpet av året, er det klart for første ekspedisjon i Polhavet - Tara Polaris I - sommaren 2026.

Polhavet har i stor grad vore utilgjengeleg for forskarar om vinteren. Isen set ein effektiv stoppar for det. Men med Tara snur ein opp ned på dette.

No blir det forskarar på plass i dette barske havområdet også gjennom den lange, mørke og kalde polarnatta.

– Unikt

Eit av forskingsprosjekta som skal bruke Tara, blir leia av Maxime Geoffroy. Han er professor II ved UiT Norges arktiske universitet i Tromsø.

Prosjektet fekk nyleg 12 millionar kroner i finansiering frå Norges forskningsråd.

Prosjektet (Sedna) skal sjå på korleis klimaendringane, med mindre havis og varmare vatn, påverkar mangfaldet av dyr og andre organismar, frå mikroorganismar til marine pattedyr og potensielle fiskebestandar.

– Tara er eit unikt forskingsobservatorium. Farkosten er konstruert nettopp med tanke på å drive vitskapeleg arbeid i dette ekstreme miljøet, seier Geoffroy.

– Kor viktig er det å kunne vere til stades i Polhavet gjennom heile året?

– Det er svært viktig. Vanlegvis blir forskingsarbeidet i Polhavet gjort i den perioden på året når det er minst is, rundt september. Men ting endrar seg drastisk i overgangen frå polarnatt til midnattssol, og omvendt. Svært få observasjonar av sesongendringar eksisterer, og vi vil bidra til å betre desse.

Geoffroy understrekar også verdien av å kunne følgje utviklinga gjennom ein samanhengande periode på 20 år. Så lange tidsseriar finst ikkje frå før i det sentrale Polhavet.

«Fri flyt» i 20 år

Konseptet «å la seg drive rundt i Polhavet» er prøvd før. Men aldri 20 år i strekk

Fridtjof Nansen var først ute. Frå 1893 til 1896 dreiv han med isen om bord på polarskuta Fram. Den første Tara-ekspedisjonen blei gjennomført 2006 - 2008, mens Norsk Polarinstitutt stod i spissen for N-ICE2015-ekspedisjonen med forskingsskipet Lance i 2015.

Den tyske isbrytaren Polarstern opererte i Polhavet i 2019 - 2020, som base for Mosaic-ekspedisjonen.

Polarstasjonen Tara skal altså bruke heile 20 år i «fri flyt» i Polhavet.