Kvifor har vi ei bioteknologilov?

Evaluering av bioteknologilovA:

Bioteknologirådet har fått i oppgave å evaluere bioteknologiloven. (Foto: Gorm Kallestad / NTB)

Då Noreg i 1994 fekk si første bioteknologilov, var ambisjonen tydeleg. Lovverket skulle vere restriktivt for å verne samfunnet mot uønskt praksis. Sidan den gong har både samfunnet, teknologien og lova endra seg.

Marianne Aasen, leder i Bioteknologirådet. Foto: Bioteknologirådet

Vi har mellom anna fått nye moglegheiter innan bioteknologi og meir kunnskap om genetikk, nye samlivsformer, auka bruk av donor og tilgang til fosterdiagnostikk for alle. 

Etter at Bioteknologirådet no har gått gjennom heile bioteknologilova er det tydeleg at et fleirtal i Bioteknologirådet ønsker å gjere lova mindre restriktiv, blant anna når det gjeld forsking på overtalige befrukta egg, embryodonasjon, dobbeldonasjon og gentesting av embryo.

Må ein då også gjere noko med føremålsparagrafen til lova? Det har vore eit av diskusjonstemaa når Bioteknologirådet no i vår har fullført si evaluering av bioteknologilova. 

I dag står det: «Formålet med denne loven er å sikre at medisinsk bruk av bioteknologi utnyttes til beste for mennesker i et samfunn der det er plass til alle. Dette skal skje i samsvar med prinsipper om respekt for menneskeverd, menneskelige rettigheter og personlig integritet og uten diskriminering på grunnlag av arveanlegg basert på de etiske normer nedfelt i vår vestlige kulturarv.»

Bioteknologirådets diskusjonar peikar på eit dilemma: føremålsparagrafen er frå ei tid då lova skulle vere restriktiv, og kva ein kunne bruke bioteknologi til var avgrensa.

Realiteten i dag er at mykje av det som vert regulert i lova er veletablerte tilbod i helsevesenet. Då Stortinget i 2020 handsama forslag til endringar i bioteknologilova, peika fleirtalet i helseog omsorgskomiteen på at lova ikkje lenger var tilpassa utviklinga. Dei ønskte ei lov som «legg til rette for innovasjon og forsking». Blant anna blei det tillat med eggdonasjon, assistert befruktning for einslege kvinner og opna for fosterdiagnostikk for alle gravide.

Føremålsparagrafen

Bioteknologirådet er delt i synet på om vi treng ny føremålsparagraf. Eit knapt fleirtal (åtte av 15) ønsker å behalde dagens føremålsparagraf, med forslag til nokre mindre, språklege endringar. Fleirtalet meiner at dagens føremålsparagraf framleis gir eit godt rammeverk, og at den peikar på viktige verdiar og etiske prinsipp som framleis bør liggje til grunn for når og korleis bioteknologi skal brukast medisinsk, eller i forsking.

Eit mindretal (sju av 15) meiner at dagens føremålsparagraf i liten grad reflekterer utviklinga, og ønsker ein føremålsparagraf som i større grad legg til rette for ønskt bruk av bioteknologi. Dei meiner at det framover er behov for ei lov med ein meir liberal grunntone, med fokus på i kva spesielle tilfelle bruk av bioteknologi ikkje skal vere tillate.

Bioteknologilova regulerer ei rekke behandlingsformer, metodar og teknologiar som det er usemje om korleis, og i kva grad, ein skal bruke. Alle desse diskusjonane kan du lese meir om i den nye utgåva av GENialt. No ser me frem til at politikarane og samfunnet elles tek desse diskusjonane vidare, så vi får ei lov som legg eit godt grunnlag for framtida.