6 hours ago
2
USA åtvarar Iran mot atomvåpen i Midtausten. Ekspertar fryktar regimet bruker samtalane til å undertrykke opposisjon og militær opprusting.
Publisert 15.05.2025 18:42
President i USA, Donald Trump er på ei firedagars reise i Midtausten for å styrke økonomiske og tryggleikspolitiske band i regionen. Under besøket sitt i Saudi-Arabia i går, understreka han at Iran må inngå ein ny atomavtale, og at «tilbodet ikkje varer evig».
Trass fleire forhandlingsrundar i Oman og Roma i vår, verkar avstanden mellom partane større enn på lenge. Ekspertar peikar på at både geopolitiske alliansar og indre politiske behov står i vegen for ein avtale.
– Vi står i realiteten overfor eit «non-starter»-scenario, seier Shahin Modarres, internasjonal sikkerheitsanalytikar i Roma.
Han hevdar at forhandlingane til no ikkje har ført til konkrete resultat, og at regimet i Teheran utnyttar samtalane som ein dekkoperasjon for å undertrykke opposisjonen og styrke det militære forsvaret.
Tilbakegang til avgrensingar
Kjernen i konflikten er Irans atomprogram. USA ønsker ein tilbakegang til avgrensa urananriking, som i den opphavlege atomavtalen frå 2015 (JCPOA), medan Iran hevdar retten til å halde fram med anriking opp til 60 prosent – eit nivå som ligg farleg nær våpenkvalitet.
– Den islamske republikken ikkje avslører den sanne naturen til atomprogrammet, meiner Modarres.
Han understrekar at Irans atomprogram framleis manglar konkrete sivile føremål.
– Det har enno ikkje vore eitt konkret alternativ. Verken energi, medisin eller landbruk. Så det viser kva atomprogrammet eigentleg er meint for, seier han.
Kva med det iranske folket?
Eit viktig spørsmål er kva konsekvensar ein eventuell avtale – eller brot – vil få for det iranske folket.
Modarres meiner at situasjonen i landet er så alvorleg at regimet vil bruke både utanrikspolitikk og undertrykking for å overleve.
Mahmood Amiry-Moghadam, leiar i Iran Human Rights (IHR), synest at sjølv om menneskerettar ikkje er ein del av atomsamtalane, vil samtalane likevel påverke menneskerettssituasjonen i Iran indirekte.
– Når verdssamfunnet berre fokuserer på det geopolitiske, blir det mindre merksemd mot det som skjer inne i landet, og det gjer det lettare for regimet å slå ned på eigen befolkning, seier han.
Ifølgje IHR blei minst 110 personar avretta berre i april. Etter «kvinne, liv, fridom»-protestane i 2022 har talet på avrettingar stige dramatisk – særleg blant kvinner og etniske minoritetar.
To kurdiske kvinneaktivistar er no dømt til døden. Av dei nær 400 avrettingane i 2025, var over ein tredjedel frå baluch-minoriteten, som berre utgjer 2–5 prosent av befolkninga.
Tidskjøp og diplomatisk stillstand
Ifølgje internasjonale sikkerheitseksperten er Irans strategi no å hale ut tida. Dei håpar å halde forhandlingane gåande utan konklusjon, for å hindre at Europa aktiverer «snapback»-mekanismen som automatisk kan innføre FN-sanksjonar frå JCPOA-avtalen på nytt.
– Vesten har berre til midten av juni på å starte prosessen, seier han og legg til:
– Atomforhandlingane er eit reint diplomatisk «chicken game». USA held att korta, medan Iran dreg ut tida i håp om å unngå sanksjonar, seier Modarres.
Når den islamske republikken møter vanskeleg situasjonar, handlar dei ofte på to måtar: Auke av trugsmål og vald internt.
– Kvar gong den islamske republikken finn seg i ein hard situasjon, gjer dei to ting. Dei aukar talet på avrettingar, og dei prøver å generere terror i det løynde, som å gjere attentat i Europa, seier Modarres.
Dette inneber mellom anna at dei aktiverer hemmelege nettverk, slik som i Storbritannia, der iranske borgarar blei arresterte for å planleggje eit angrep på den israelske ambassaden i London.
Israelsk ambassade truleg mål for terrorplan
Midtausten i endering
Midtausten er på randen av eit brestepunkt, meiner Modarres. Land etter land prøver no å vinne att nasjonal kontroll og kvele den såkalla «motstandsaksen» som Iran har bygd opp.
– Libanon prøver å ekskludere Hezbollah frå politikken. I Irak prøver regjeringa å svekke militsar som Hashd al-Shaabi. Og i Syria ser vi endringar etter Bashar Al-assad.
Den islamske republikken har framleis støttepunkt i Jemen, men desse er under press frå både USA og Israel.
– Skulle det bli ein ny avtale med USA, vil Iran truleg forsøke å bygge ein ny versjon av «motstandsaksen». Bruken av proxy-grupper er ein vesentleg del av deira strategi, seier han.
Pisk og gulrot – og skjult russisk hand
USA har nyleg innført nye sanksjonar, samstundes som forhandlingane held på. Dette er ifølgje Modarres eit døme på «pisk og gulrot»-politikk:
– Sanksjonane er pisken. Forhandlingane er gulrota. Dette er ein klassisk diplomatisk strategi.
Men bak kulissane trekk Russland i trådane, meiner han.
– Russland er den usynlege makta her. Alt vert i praksis stadfesta av Kreml. Iran fungerer som ein russisk satellittstat – militært, energipolitisk og strategisk, seier Modarres.
Menneskerettar må inn i diplomatiet
Amiry-Moghadam meiner det ikkje kan vere fred utan menneskerettar.
– Om Iran hadde hatt eit demokratisk styresett, hadde det ikkje lenger vore ein trussel, seier han og legg til:
– Undertrykkjande regime utan legitimitet blir ustabile og farlege – som Sør-Afrika før apartheid fall.
Han meiner land som Norge har eit ansvar, nettopp fordi dei ikkje er stormakter:
– Når dei store ser vekk, kan dei små spele ei nøkkelrolle. Det må vere klart: Ingen fred utan menneskerettar.
English (US)