– Skolehelsetenesta blir rasert

– Det er lite å spare, og rekninga i andre enden blir mykje større.

Det seier Ann Karin Swang, leiar for faggruppa for helsesjukepleiarane i sjukepleiarforbundet. Ho er bekymra og sint over kutta som blir gjorde på helsestasjonar og skolehelsetenesta rundt om i Noreg.

– Det er som å tisse i buksa for å holde seg varm. Det er lite å spare, og regninga i andre enden blir mye større.

Kommunane må spare, og ein stad som er utsett er innsatsen på førebygging, ifølge henne.

– Det er for seint når ein kjem i vidaregåande skole. Det er for seint når dei har blitt unge uføre. Ein er nøydd til å sette inn tiltaka i barndommen, åtvarar Swang.

Lover resultat viss politikarane tar eitt viktig grep

Swang fortel at i snart 15 år har politikarane lova ei satsing på skolehelsetenesta og helsestasjonane. Men ifølge Swang er det mykje av dette som aldri endar opp der det skal.

– Vi ber ikkje om meir pengar. Vi ber dei: Ver så snill, øyremerk den milliarden de sender ut til kommunane. Gjer det i fem år, og sjå kva som skjer. Vi kan love dykk resultat!

Men ifølge Swang tør ikkje politikarane på Stortinget og regjeringa å gjere dette, fordi øyremerking er politisk ukorrekt.

– Det å hive ut ein milliard kroner til kommunane, og tru at dei kjem til å bruke pengane slik det er tenkt, er ein sjanse å ta.

Ho er bekymra for resultatet:

– Tilbodet til ungdom i skolehelsetenesta blir fleire stader rasert, meiner Swang.

Foreslår nedlegging

Ein stad det er foreslått store kutt er i Arendal. Der har kommunedirektøren anbefalt politikarane å fjerne sju årsverk frå skolehelsetenesta og helsestasjon for ungdom. Grunnen er at det ikkje er nok pengar i kommunen. Totalt skal kommunen kvitte seg med 120 årsverk.

– Dette er veldig alvorleg for barn og unge i kommunen vår. Fordi dei tenestene som det nå er foreslått å kutte ned på, tenker eg på som grunnmuren til helsetenestene til barn og unge.

Det seier May Karin Holanger som er leiar for helsestasjonen i Arendal.

Ho får støtte frå medlemmene i bystyret til ungdommen.

– Det at kommunen har styrt dårleg, og ikkje har den økonomien som trengst, burde ikkje gå ut over nokon av dei mest sårbare, seier Theodor Johansen.

– Det har blitt bygd ein kultur der det er vanleg å oppsøke helsesjukepleiarane. Eg er nok ikkje aleine når eg seier at eg kjenner ingen som drar til fastlegen for å få prevensjon. Det er heller lågterskeltilboda som blir brukte, tilføyer Kitty Theobald Gjerland frå Unge Høgre.

Vanskelege kutt

Foreløpig har politikarane i formannskapet i Arendal freda skolehelsetenesta og helsestasjonen for ungdom, skriv Agderposten. Men saka er ikkje ferdig behandla i bystyret ennå.

Holanger på helsestasjonen åtvarar politikarane.

– Vi har lært at å bruke éi krone på helsefremjande, førebyggande arbeid, det sparer 14 kroner. Men økonomien er jo kjempeviktig her. Men det som er enno viktigare, er å trygge barn og unge på at vi ikkje gamblar med dei.

Kommunedirektør Børge Toft seier det er vanskeleg å finne stader å kutte.

– Over 80 prosent av alt vi bruker, går jo til helse og oppvekst, fortel han.

Førebygging i staden for reparering

Swang i sjukepleiarforbundet meiner kommunane bruker pengane andre stader, fordi politikarane ikkje kan sjå effekten av kutt i førebyggande arbeid før det har gått fleire år.

Men ho meiner det er mogleg å sjå kva som skjer om ein kuttar. For under koronapandemien blei helsesjukepleiarar tatt ut av skolane, og sett til å gjere smittevernarbeid andre stader.

– Psykisk vanhelse auka, meir sjølvskading, sjølvmordstankar, meir uro, skolefråværet auka. Og vi såg, da vi kom tilbake, at køane i spesialisthelsetenesta hadde auka.

Ho meiner helsesjukepleiarane kan vere ei viktig løysing på mange av problema vi står ovanfor. Vald og overgrep. Køar hos psykologar og sjukehus. Fleire unge uføre. Mykje kan løysast ved å satse på helsefremming og tidleg førebygging. Sånn er det ikkje nå, ifølge Swang.

– Kva oppdagar dei nå? Jo, helsesjukepleiaren kjem ikkje denne veka, og ikkje neste veke heller. Da kjem dei ikkje innom det kontoret, da gir dei opp.

Øyremerke noko

– Eg synest det er urovekkande at det er for mange kommunar som ikkje prioriterer dette veldig viktige arbeidet, seier helseminister Jan Christian Vestre.

Han fortel at kommunane får 460 millionar kroner som er øyremerkte skolehelseteneste og helsestasjonar. Det betyr at dei berre kan brukast på det staten har bestemt.

I tillegg får kommunane 1,1 milliard kroner som regjeringa ønsker at dei skal bruke på skolehelsetenesta og helsestasjonar. Men i praksis er det kommunepolitikarane som bestemmer kva dette skal brukast til.

Han vil ikkje love at alle pengane blir øyremerkte, men seier det kan bli aktuelt.

– Dersom det er slik at vi nå ser at fleire kommunar ikkje følger opp denne satsinga, så meiner eg vi også må vurdere om dette er den rette måten å finansiere eit så viktig formål, seier Vestre.