Overlevde atombomba i Hiroshima: – Folk blei til oske og forsvann

Først i år har 92 år gamle Saiki Mikio byrja å fortelje om det han opplevde i Hiroshima.

Han var 13 år då atombomba fall, 6. august 1945.

Tyskland og deira allierte hadde for lengst kapitulert, men den japanske regjeringa heldt framleis stand.

Kvart over åtte om morgonen slepp det amerikansk bombeflyet «Enola Gay» atombomba «Little Boy» over byen Hiroshima. 43 sekund seinare eksploderer ho.

– Eg sprang ut av huset, og såg møblar og bygg spreidde over heile gata, seier Saiki til NRK.

– Far min kom ut med brannskadar. Først var det berre som ei blemme på arma hans. Så sprakk den, huda skrella seg av. Det blei raudt og huda hang ned.

Gradvis gjekk det opp for han kor stor bomba eigentleg var og kor mange som var drepne. Før året var omme skulle 140.000 miste livet, i tillegg til dei 74.000 frå bomba i Nagasaki.

– Dei var brende

Per mars 2024 var det framleis 106.825 registrerte overlevande i live, ifølgje det japanske helsedepartementet. Saiki er ein av dei.

Han har ikkje hatt lyst til å oppleve på ny den skjebnesvangre dagen. Først då fullskalakrigen mot Ukraina og Russland braut ut i 2022, tok han eit val om å registrera seg.

No vil han læra om – og læra bort – så mykje som mogleg av konsekvensane av atombombene.

– Eg tenkte at om eg ikkje snakka om det no, ville eg aldri få sjansen.

Da bomba fall, blei store delar av Hiroshima fullstendig jamna med jorda. Saiki gjekk til Danbara-området, der mange av dei overlevande frå sentrum av byen hadde flykta.

– Det var umogleg å sjå forskjell på menn og kvinner. Håret var krusete og stod rett ut, ansikta var oppsvulma, og dei kunne ikkje opne augo. Og dei var brende, seier han.

– Dei bad om vatn, så eg gav dei litt. Så kom soldatane springande og sa at du ikkje kunne gi dei vatn. Dei sa at dersom du gir dei vatn, så døyr dei. Det hadde eg aldri høyrt om før.

Kroppen framleis prega av stråling

Det tok ikkje lang tid før dei øydeleggjande helseeffektane av atombomba viste seg. Folk døyr plutseleg av årsaker ingen finn ut av: Munnar som blør utan grunn, tenner som fell ut, kreftsjukdommar som spreier seg raskt. Babyar fødast for tidleg, ofte med store misdanningar.

Det Saiki skulle merke aller mest sjølv, var den radioaktive strålinga. Han seier at han aldri blei kvitt kjensla av at den ville gjere han sjuk seinare i livet.

92-åringen har jobba som korist og profesjonell songar. Men han vart raskt sliten og orka ikkje syngja så lenge av gongen.

Strålingsnivået i levera og nyrene hans er framleis høgt. Men sist han tok blodprøve på sjukehuset, hadde levera betra seg litt.

Saiki seier at han no prioriterer si eiga helse, slik at han rekk å fortelja historia si.

– Eg burde ha byrja å fortelja tidlegare.

Også 82 år gamle Iida Kunhiko har kjent effekten av atombomba på kroppen.

Han legg hendene fram på bordet. Dei er uproporsjonalt mykje større enn resten av kroppen.

– Eg skulle eigentleg vera ein høg og ganske kraftig mann. Skadane etter bomba gjorde at eg vart ganske liten.

«Survivor guilt»

Iida var berre tre år i 1945. Men han hugsar framleis kva som skjedde i huset deira, som låg 900 meter frå episenteret.

– Eg vart blåse opp i lufta, og det tok lang tid å komma ned igjen. Etter det vart eg gravlagd levande.

Bestefaren klarte å grava dei ut. Iida fortel at dei alle hadde mista håret, og at huda flassa av.

Iida hadde allereie mista far sin, som var soldat i krigen. Få dagar etter at atombomba fall døde også mora og søstera.

– Dei døydde sakte, så eg vart verande i eit separat rom. Slektningane mine forstod at eg ikkje ville takla å sjå dei døy.

Både Iida og Saiki har slite med å forstå kvifor dei overlevde, når så mange andre døydde. Dei kallar det «survivor guilt», «overlevings­skyld».

– Då eg vart evakuert, bar mor mi meg på ryggen, sjølv om ho var skadd sjølv. Dette vart ein faktor til at eg klandra meg sjølv. Eg har også skuldkjensle for at eg ikkje kunne gjera noko for å hjelpa andre.

I lang tid var Iida heimsøkt av den forferdelege augustdagen som endra livet for alltid. Men samtalar med venner om traumet hjelpte.

Han trur det bidrog til at han i dag har jobba som psykolog i over 40 år.

Får fredsprisen

Tysdag skal Nobels fredspris delast ut på Oslo rådhus. I år går den til organisasjonen Nihon Hidankyō. Dei representerer dei overlevande etter atombombene som blei slopne over Hiroshima og Nagasaki.

I Japan har desse fått namnet «hibakusha», som kan omsettast til offer for eksplosjonen.

Dei får prisen for sitt livslange arbeid for å hindre at atomvåpen blir brukt nokosinne igjen.

– Eg trur ikkje realiteten av atombombene har blitt formidla til folk. Ved episenteret blei folk til oske og forsvann. Det fanst ikkje nokon leivningar eller eigedelar igjen, seier Iida.

Dersom atomvåpen skulle bli teke i bruk igjen i dag, fryktar Iida og Saiki at konsekvensane vil bli endå større.

– Me må ikkje enda med dette, men byggja ei lys framtid. For å gjera dette må me erkjenna skaden forårsaka av atombomba, og aldri bruka ho igjen, seier Saiki.

Interessert i utanriks? Høyr utanriksredaksjonens podkast: