Har forska på koss vi lærer: – Vi må sove på det

Uttrykket «du lærer så lenge du lever» treng kanskje ei oppdatering.

For det held nemleg ikkje berre å leve.

Skal det du har opplevd sitte i hjerneborken, skal det meir til.

– Vi må sove på det i tillegg, seier hjerneforskar Kristian Lensjø.

No har han og kollegaene ved Universitetet i Oslo og universitetet Harvard fått forskinga si publisert i det kjente tidsskriftet Science Advances.

Lagring av minne

Sjå for deg at du tar bilde av det du gjer i løpet av ein dag.

Veldig mykje av det som skjer, er ei gjentaking av dagen før. Du står opp, pussar tennene, et frukost.

Men innimellom gjer du ting du aldri har gjort før.

Kanskje du aldri før har gått den snarvegen heim? Kanskje testar du ei heilt ny, supergod oppskrift til middag?

Alle desse bilda har du med deg frå dagen.

Men bilda kan forsvinne, om dei ikkje blir flytta over til langtidslageret i hjernen. Og prosessen for å gjere det skjer mens vi kviler eller søv.

I søvne blir bilda spelte av på nytt i ei tommelfingerlang, pølseliknande greie i botnen av storhjernen, kalla hippocampus.

Mønstera i hjernen blir aktiverte, på same måte som da du opplevde det. Men minna blir ikkje lagra i hippocampus.

– Den informasjonen må overførast frå eit lite minnesenter til hjerneborken der alt skal lagrast, fortel Lensjø

Det er mange ulike typar hjerneceller, og det har vore uklart kva rolle dei har i ulike læringsprosessar.

Det er her studien frå Universitetet i Oslo kjem inn.

Mus og milkshake

I forskinga har dei funne at ei spesiell type hjernecelle, kalla PV+, er avgjerande for at det du har lært blir spelt av rett og lagra i hjerneborken.

Dei brukte mus som fekk sjå på ulike mønster på ein dataskjerm. Ut frå det skulle musene lære at eitt spesielt mønster gav dei ei påskjønning i form av milkshake.

– Oppgåva er kjempeenkel, for mus er ikkje så skarpe, fortel Lensjø.

Han forklarer at dette svarer til koss vi menneske heile tida lærer oss nye ting.

– For eksempel at eitt ikon på telefonen aktiverer kamera, mens eit anna aktiverer meldingar. Det krev at eit nettverk av hjerneceller blir aktivert med millisekundpresisjon, og blir reaktivert seinare når vi kviler.

Gjennom bruk av genteknologi, slo forskarane av PV+-cellene i delar av hjernen til ei gruppe mus mens dei slappa av i halvsøvne etter opplæringa.

Så samanlikna dei med ei gruppe vanlege mus, og såg kven som lærte kva.

Starta kvar dag med blanke ark

Resultatet var at mus som fekk «skrudd av brytaren» til PV+-cellene, starta kvar dag utan å ha noko minne frå det dei hadde gjort dagen før.

– Det var som om hjernen ikkje hadde opplevd noko som helst, ifølge Lensjø.

Hos kontrollgruppa blei cellene som var aktive under treninga reaktivert hundrevis av gonger mens dei kvilte. På den måten lærte dei kva som gav påskjønning. Etter kvart visste dei kva dei skulle gjere for å få milkshake.

Det er berre 5 prosent av hjernecellene våre som er PV+-celler. Blir dei skrudde av, eller sluttar å fungere, hjelper det ikkje at resten av hjernen er aktiv. For cellene må aktiverast i rett mønster for å spele av eit minne sånn at det blir lagra.

– PV+-cellene er litt som ein dirigent i eit orkester som sørger for at alle følger same rytme, og at dei ulike instrumenta speler dei rette notane til rett tid.

Lensjø seier dei veit at mekanismane er akkurat dei same i mus, menneske og andre pattedyr.

– I første omgang hjelper det oss med å forstå læring og hukommelse betre. Det er avgjerande for å utvikle betre medisinar mot hjernesjukdommar.

Han forklarer at resultata frå studien også kan ha noko å seie for demens og andre sjukdommar som rammar hukommelsen.

– Ein veit allereie at fleire hjernesjukdommar som Alzheimers og schizofreni fører til endringar i PV+-celler, seier Lensjø.